Een bekende Zeeuw in Japan

De waterbouwkundige Johannis de Rijke wordt vereerd in Japan. Vele Japanners bezoeken zijn geboorteplaats Colijnsplaat en zijn graf in Amsterdam. Standbeelden van hem zijn te vinden in Nagoya en Colijnsplaat. In Nederland is De Rijke echter vrijwel onbekend, al is dat de laatste jaren aan het veranderen.

Waardering

Johannis de Rijke woonde en werkte dertig jaar in Japan. Hij was betrokken bij veel waterbouwkundige werken. Enkele plannen kwamen pas na zijn vertrek uit Japan tot afronding. Vrijwel alle projecten mondden uit in succes. Ze voorkwamen overstromingen en/of zorgden voor verbetering van de toegang tot havens.

Bronzen borstbeeld van Johannis de Rijke in Hanedanidandan Park in Japan (foto Alpsdake). Een replica staat in Colijnsplaat. 

De Rijke oogstte waardering van gewone mensen. Zij zagen huis en haard beschermd door dijken of een betere waterafvoer. De goed bereikbare havens en bevaarbare rivieren waren ook goed voor het economisch verkeer. Vanuit de overheid viel De Rijke daarom grote waardering voor zijn werk ten deel. Nog tijdens zijn leven ontving hij ridderordes van zowel de Japanse, Belgische als Nederlandse overheid. In Japan werd hij benoemd in de Orde van de Heilige Schat en tot ridder in de Orde van de Rijzende Zon. In Nederland tot officier in de orde van Oranje-Nassau (1906) en ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (1911) en in België tot ridder in de Leopoldsorde.

Shinto

Johannis de Rijke stierf in 1913 in Amsterdam. Hij ligt daar begraven op begraafplaats Zorgvlied. Een Japanse delegatie bezoekt elk jaar zijn graf om er een krans te leggen. Bij deze gelegenheid voert men een shinto-ritueel uit.

Vereeuwigd

De Rijke is dus nog steeds een bekende figuur in Japan. Hij is vereeuwigd in Japanse schoolboeken, wetenschappelijk lesmateriaal, films en toneelstukken.

In oktober 1987 onthulde men in het Japanse Kaizu, vlakbij Nagoya, een vier meter hoog bronzen standbeeld van De Rijke. Het standbeeld herdenkt dat honderd jaar geleden het project aan de Kisorivier werd gestart. In dezelfde plaats bevinden zich ook een park, museum en uitkijktoren waar De Rijkes naam aan verbonden is. Jaarlijks vindt hier ook een Johannis de Rijke roeiwedstrijd plaats.

Het grote bronzen standbeeld van De Rijke in het Sendohira River Park in Kaizu dichtbij de stad Nagoya (foto Tawashi 2006).

Geschenk en replica

Vanaf eind jaren tachtig trekt het dorp Colijnsplaat op Noord-Beveland regelmatig groepen Japanse toeristen. Ze zijn op zoek naar datgene wat nog aan De Rijke herinnert. Maar veel is dat niet.

Een delegatie van lokale overheden uit Japan schonk Colijnsplaat een borstbeeld van De Rijke. Het werd in 1998 in de Havelaarstraat geplaatst. Dit is vlakbij de plek waar zijn geboortehuis zou hebben gestaan.

Om de Japanse toeristen verder tegemoet te komen, werd in 1998 een stichting in het leven geroepen die een nieuw standbeeld moest realiseren. De stichting ontving subsidies van de gemeente Noord-Beveland, Rijkswaterstaat Zeeland, de Vereniging Bagger-, Kust- en Oeverwerken en de Japanse gemeente Nagoya. Op 5 december 2000, de 158ste geboortedag van De Rijke, onthulde de commissaris der koningin in Zeeland het nieuwe standbeeld voor De Rijke. Het staat aan het havenhoofd te Colijnsplaat en is een replica van het beeld in Kaizu bij Nagoya.

Standbeeld van De Rijke bij de haven in Colijnsplaat (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Wolterbeek).

Symposium

In april 2000 vond in de havenstad Osaka in Japan het Johannis de Rijke Memorial Symposium plaats. De Japanse ministeries van Constructie en Transport en het Nederlandse ministerie van Verkeer en Waterstaat organiseerden dit symposium vanwege vierhonderd jaar Nederlands-Japanse betrekkingen. Centraal stond de samenwerking op het gebied van civiele techniek, waterbouw en milieu. Bijna 2.300 Nederlandse en Japanse geotechnici en milieukundigen bogen zich over actuele problemen en mogelijke oplossingen. De toenmalige prins Willem Alexander sprak dit symposium toe, roemde de deskundigheid van De Rijke en benadrukte diens rol in de Nederlands-Japanse betrekkingen.

Erkenning

De naam van Johannis de Rijke passeert steeds vaker de revue tijdens nationale en internationale evenementen op het gebied van de waterstaat. Erkenning in Nederland voor het werk van De Rijke kwam er in 2002 met een documentaire. De Nederlandse filmmaker Louis van Gasteren maakte ‘In een Japanse stroomversnelling, Nederlandse watermannen in Japan 1872-1903’. Deze documentaire gaat over het leven en werk van De Rijke en George Escher in Japan. Eerder al, in het jaar 2000, verscheen het boek van Van Gasteren met dezelfde titel. Na die tijd verschenen ook enkele andere boeken over De Rijke, sommige vertaald uit het Japans.

Literatuur

L.A. van Gasteren [et al.], In een Japanse stroomversnelling. Berichten van Nederlandse watermannen-rijswerkers, ingenieurs, werkbazen, 1872-1903, Amsterdam 2000.
Louis van Gasteren en Ton van Luin, Die eeuwige rijst met Japansche thee; brieven uit Japan van Nederlandse watermannen, 1872-1903, Amsterdam 2003.
Yoshiyuki Kamibayashi, Johannis de Rijke: Nihon no kawa wo yomigaeraseta gishi de Reike, Tokyo 1999.
Yoshiyuki en Noriko Kamibayashi en Pim de Vroomen, Johannis de Rijke; de ingenieur die de Japanse rivieren weer tot leven bracht, Zutphen 2002.
Harriët Kroon, Held van de delta; Japanners eren Johannis de Rijke (1842-1913) nog steeds, in: De Ingenieur 112 (2000) 5, 32-35.
Bert Toussaint, Johannis de Rijke (1842-1913), Japanse verering voor Colijnsplaatse watergod, in: Zeeuws Tijdschrift 50 (2000) 3, 28-32.