Sjef van Dongen, poolheld in Aardenburg

Spitsbergen bleef altijd aanwezig in het leven van Sjef van Dongen. In 1928 werd hij uitgeroepen tot nationale held: een ‘Poolheld’ die zijn leven had gewaagd om andere levens te redden. Jarenlang gaf Van Dongen overal in het land lezingen over zijn belevenissen. Toen hij burgemeester van Aardenburg werd, ging ‘Svalbard’ (Noors voor Spitsbergen) ook voor het stadje in Zeeuws-Vlaanderen een rol spelen.

In het voorjaar van 1928 ontwikkelde zich een drama dat zijn weerga niet kende en dat alle ingrediënten bevatte voor een boek en een film (die er ook beide, in veelvoud, kwamen). In mei van dat jaar stortten de luchtvaartpionier Umberto Nobile, zijn fox-terrier Titina en vijftien bemanningsleden met het luchtschip ‘Italia’ neer bij Spitsbergen.

Er woedde in die jaren een internationale strijd om als eerste de Noordpool te betreden. Voor de Zuidpool was de eer, dankzij Roald Amundsen, al in 1911 naar Noorwegen gegaan. Nobile had willen landen op de Noordpool om zo voor Italië de eeuwige roem te kunnen opstrijken.

Enige Nederlander op Spitsbergen

Prompt ontspon zich een race om Nobile en zijn bemanning te redden. Behalve om mensenlevens ging het om de politieke eer, want het fascistische Italië was niet van plan haar landgenoten te laten redden door andere landen, en zeker niet het communistische Rusland. Op Spitsbergen verzamelden zich beroemde poolreizigers en luchtvaartdeskundigen, militairen van legeronderdelen uit verschillende landen en een klein legertje cameramensen, fotografen en schrijvende journalisten.

Jagerkapitein Gennaro Sora en Sjef van Dongen een dag na hun redding. Foto genomen door de radiotelegrafist aan boord van de Quest, 14 juli 1928 (Zeeuws Archief, Archief Sjef van Dongen, toegang 631, inv.nr. 10).

Te midden van die exotische mix van nationaliteiten en persoonlijkheden bevond zich ook ‘een kraanige Hollandsche jongen’, zoals hij later in de Nederlandse pers werd omschreven. Zijn naam was Sjef van Dongen, 22 jaar, en de enige Nederlandse inwoner van Spitsbergen. Van Dongen (1906-1973) werkte er voor een Nederlandse steenkolenmijn en de sportieve, goedlachse jongeman stond bekend om zijn ervaring in het mennen van sledehonden – zijn honden werden aan menige poolexpeditie uitgeleend.

Expeditie vol ontberingen

Sjef van Dongen twijfelde geen moment, toen de gouverneur van Spitsbergen hem verzocht een reddingsexpeditie te ondernemen. Samen met de Italiaanse Alpenjagerkapitein Gennaro Sora vertrok hij met een slee voortgetrokken door negen honden. Het werd een reis vol ontberingen; om te overleven moesten de sledehonden er zelfs aan geloven.

Dood verklaard

Nobile, het hondje Titina en enige bemanningsleden werden gered (door Zweden en Russen). Ook Van Dongen en Sora moesten worden gered. Zij waren in de kranten al opgegeven en dood verklaard, toen de Russische ijsbreker Krassin de twee mannen signaleerde, waarna Zweedse en Finse piloten hen met gevaar voor hun eigen leven in veiligheid brachten. Een aantal bemanningsmiddelen van de ‘Italia’ en de bemanningen van twee vliegtuigen, waaronder de beroemde Roald Amundsen, vonden de dood.

Van Dongens belevenissen haalden wereldwijd de kranten. Van Amerika tot Australië werd de hondenslee-expeditie van Sjef van Dongen en de Italiaanse Alpenjäger-kapitein Gennaro Sora voorpaginanieuws. In Nederland keerde Van Dongen terug als nationale held; hij werd overstelpt door huldigingen, onderscheidingen, ‘fanmail’ en cadeaus.

Een dag na zijn redding vertelde Sjef van Dongen zijn verhaal aan de passagiers aan boord van het Amerikaanse stoomschip Reliance. De kapitein van het cruiseschip van de Hamburg-Amerika Lijn stuurde hem een bedankbrief.

Het Rika Hopper Theater in Amsterdam nodigde Sjef van Dongen uit lezingen te komen geven en organiseerde een officiële ontvangst van de held in de hoofdstad.

Archief Sjef van Dongen

Over de rol van de media is veel te vinden in het persoonlijke archief van Sjef van Dongen. Daarnaast geven de documenten een indringend beeld van zijn eigen reddingsexpeditie en zijn leven tussen ijs en sneeuw op Spitsbergen. Het Archief Sjef van Dongen kan worden ingezien in het Zeeuws Archief. Het dagboekje van Van Dongens reddingsexpeditie is ook in het archief opgenomen.

Zeeuws-Vlaanderen

De op Spitsbergen geleerde levenslessen waren bepalend voor het leven van Sjef van Dongen, die zich na zijn huwelijk vestigde in Zeeuws-Vlaanderen. Zo speelde hij een rol in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en leverde hij als burgemeester van Aardenburg en politicus een grote bijdrage aan de wederopbouw van het in de oorlog zo zwaar getroffen Zeeland, en specifiek Zeeuws-Vlaanderen.

Steeds bleef Spitsbergen in zijn leven aanwezig: Van Dongen gaf tot ver na de oorlog overal in het land lezingen over zijn poolavonturen. Met het geld dat hij daarmee ophaalde, werd het naar hem vernoemde sportpark van Aardenburg gefinancierd. Ook gaf hij zijn naam aan de tennisclub S.J.E.F., een afkorting voor ‘Steeds Jong En Fit’ en dat zegt veel over zijn karakter.

Dit verhaal werd eerder gepubliceerd op de website van het Zeeuws Archief. Meer verhalen over Sjef van Dongen op deze website.