Toren van Bourgondië in Sluis

Het historisch en archeologisch toch al rijkbedeelde Sluis vond in december 2002 weer een pareltje terug. In opdracht van de gemeente brachten archeologen door middel van boringen en geofysisch onderzoek (weerstandsmetingen) een voor Nederland unieke kasteelplattegrond aan het licht. Deze behoorde toe aan de Toren van Bourgondië of het ‘klein kasteel’.

Ketting

De Toren was bijna zeshonderd jaar eerder, in 1405, gebouwd op de westoever van het Zwin. Aan de andere kant stond sinds 1384 het ‘grote’ kasteel van Sluis (86 bij 80 meter!). Tussen de nieuwe Toren, genoemd naar de Bourgondische hertog Jan zonder Vrees, en het grote kasteel kon een ketting worden gespannen om het Zwin voor vijandige schepen af te sluiten. Helaas: het Zwin verzandde meer en meer.

Het paalwerk voor de ketting werd omstreeks 1486 alweer verwijderd. Het klein kasteel verviel tot ruïne en is, geteisterd door de Sint-Felixvloed van 1530, in 1537 gesloopt. Op dezelfde plek verrees in 1579-1587 het Klein Pasfort, deel van de nieuwe vestingwerken.

Scheldekaart uit 1505 (fragment) met links het ‘klein kasteel’ of de Toren van Bourgondië.

Unicum

De archeologen brachten een toren van circa 20 x 20 meter aan het licht, met aan de noordkant een uitbouw van ongeveer 10 x 15 meter. Aan de noordoost- en zuidwestkant van de toren hadden halfronde bastions of kademuren van ongeveer 50 meter gelegen, uniek voor de Nederlandse kastelenbouw.

Archeoloog Paul van Kempen en zijn collega’s zagen een parallel met de Sint-Nicolaastoren in het Franse La Rochelle. Die had ook een halfronde vorm, waardoor de golven langs het kasteel werden geleid. Eenzelfde functie hadden de halfronde waterkeringen van de Toren van Bourgondië.

Aanpak terrein

In 2002 resteerden alleen van het latere Klein Pasfort nog enkele verhogingen en laagten, die herinnerden aan de voormalige wallen en grachten. Het terrein was in gebruik als akker en weiland. Het gebiedje is dankzij de recente aanpak van de Sluise buitenwallen weer beter herkenbaar gemaakt als voormalige schans.

Literatuur

Paul van Kempen en Caroline Hom, Verborgen kastelen in zicht; archeologisch onderzoek en inrichting van kasteelterreinen, Amsterdam 2005, 92-93.
P.A.M.M. van Kempen, Toren van Bourgondië en Kleinpasfort te Sluis, gemeente Sluis-Aardenburg; een inventariserend archeologisch onderzoek, RAAP-rapport, Amsterdam 2003.
Jan J.B. Kuipers, De Staats-Spaanse Linies; monumenten van conflict en cultuur, Vlissingen 2013, 81, 132, 201, 212.