Roken voor Napoleon
door Jan Kuipers2015 was het herdenkingsjaar van de Slag bij Waterloo. Tweehonderd jaar tevoren werd Napoleon I, keizer der Fransen, hier definitief verslagen tijdens een veldslag, die in de collectieve beleving min of meer tot mythe is geworden. Net als Napoleon zelf. Ook Nederland was van 1810-1813/14 ingelijfd in het enorme keizerrijk van ‘de kleine korporaal’. Napoleon liet tal van sporen na in de Nederlandse kunstgeschiedenis en archeologie. In 1972 vond een particulier aan de Korte Geere in Middelburg een zogenaamde ‘Napoleonpijp’ met een vierzijdige reliëfdecoratie. Op de steelzijde staat een portret van de keizer. De voorkant draagt een vignet met ‘vive NP’ (leve Napoleon). Het Napoleonportret wordt aan twee kanten geflankeerd door Franse adelaars, met gespreide vleugels en tronend op ‘donderkeilen’: afbeeldingen van donder en bliksems.
Portret van Napoleon op de steelzijde (Erfgoed Zeeland).
Keizerlijke adelaars
Toen hij keizer werd in 1804, maakte Napoleon de Romeinse adelaar tot embleem van zijn rijk. Het was de adelaar in zijn ‘natuurlijke staat’, in tegenstelling tot de gestileerde vormen die voorheen waren gebruikt. Napoleon kroonde zichzelf op 2 december 1804 in Parijs. De volgende dag inspecteerde hij zijn troepen op het Marsveld. De regimenten ontvingen toen de nieuwe keizerlijke adelaars. De standaarden met deze adelaars moesten, net als in de Romeinse oudheid, door de troepen met hun leven worden beschermd. En net als het Romeinse keizerrijk was het keizerrijk van Napoleon voortgekomen uit een republiek.
Napoleonpijp uit Middelburg, 1804-1815 (Erfgoed Zeeland, tekening D. van der Linden).
Armoede
Napoleon is vaak de voltooier van de Franse Revolutie (1789) genoemd, maar zijn voorbeelden als keizer waren de haast bovenmenselijke Romeinse keizers en Karel de Grote (circa 742-814), die óók over bijna heel Europa heerste. Maar de jaren van het Napoleontische keizerrijk vormden voor Nederland een periode van armoede met als extra narigheid de ‘conscriptie’ (dienstplicht), die tallozen ver van huis naar een vroege dood voerde. Enige imperiale propaganda, zoals op de Middelburgse kleipijp, was dan ook niet overbodig.