Ringdorpen

In Zeeland vind je veel ringdorpen. Vooral vanaf de late twaalfde eeuw werden er op veel plekken kerken gesticht doordat de bevolking flink groeide en doordat katholieke geestelijken de bevolking opriepen om vaker naar de mis te gaan. Bovendien was de bouw van een kerk voor ambachtsheren een handig middel om meer macht en status te verkrijgen. Rond zo’n kerk groeide een dorp. Bij veel Zeeuwse dorpen kun je die haast organische groei nu nog herkennen.

Centraal en vaak hoog gelegen in het dorp staat de kerk met een kerkhof. Direct daar weer rond staat een kring van huizen en soms ook boerderijen. Daarom heet het een ringdorp. Vanuit die basis is het dorp verder gegroeid. Veel ringdorpen hebben de naam van hun stichter meegekregen: Meliskerke, bijvoorbeeld. Soms werd er nog het woord ’s-Heer voorgezet zoals bij ’s-Heer Arendskerke.

Kerk en ring van Biggekerke, tekening door Jan Bulthuis, 1791 (Rijksmuseum Amsterdam).

Biggekerke

In dit Walcherse ringdorp is de kerk overduidelijk op het hoogste punt in het land gebouwd. Alle straten die van het Kerkplein (zoals de ring hier heet) weglopen, dalen flink af. Doordat Biggekerke een betrekkelijk klein dorp is gebleven, zie je hier nog vrij veel boerderijen aan het Kerkplein. Wanneer dorpen groeiden, schoven de boerderijen doorgaans op naar de periferie. Dat is in Biggekerke niet zo sterk gebeurd. Er zijn op het Kerkplein meer herinneringen aan het agrarisch verleden. Er staat bijvoorbeeld ook een in 1996 herbouwde travalje (hoefstal).

Ringgracht rondom het kerkhof van Noordgouwe (foto Aad de Klerk).

Noordgouwe

Noordgouwe is een vrij jong ringdorp op Schouwen-Duiveland. De polder waar het in ligt, stamt uit de late veertiende eeuw. Het heeft de status van beschermd dorpsgezicht omdat het ‘een typisch Zeeuws kerkringdorp’ zou zijn. Toch zie je maar weinig ringdorpen zoals Noordgouwe. Hier ligt namelijk nog een gracht rond de kerk. Lang geleden was dit bij meer ringdorpen het geval, maar bijna overal zijn ze gedempt omdat ze steeds meer op open riolen begonnen te lijken. Noordgouwe is een rustig en verstild dorp en de kern is ontegenzeggelijk pittoresk. Noordgouwe wordt (samen met Nisse) vaak genoemd als een van de mooiste plaatsen van Zeeland.

Nisse

Bij veel ringdorpen (Biggekerke en Noordgouwe bijvoorbeeld) is de ring niet precies rond. In Nisse gaat dat nog een beetje verder. Je vindt hier een bijzonder groot en langgerekt Dorpsplein. Mogelijk is de ring rond de kerk aan de zuidkant van het plein ooit uitgebreid in noordelijke richting. Die uitbreiding zou dan wel al behoorlijk oud zijn, want het plein werd al in 1326 genoemd. Doordat het plein zo groot is, is er ook alle ruimte voor bomen. In het najaar verkleuren de bladeren prachtig en is het dorp nóg fotogenieker dan anders. Op het dorpsplein vind je een vate (dorpsvijver waar het vee vroeger dronk), waterpomp en muziektent.

Kerk van Burgh met kerkhofmuurtje (foto Aad de Klerk).

Burgh

Veel mensen zullen Burgh kennen van de ringwalburg waar het dorp naar is vernoemd, maar de kerk en het bijbehorende kerkhof vormen het hart van het dorp. Ook hier is de ring niet rond, maar eerder vierkant. Rond het kerkhof staat een muurtje. Dat zie je in veel ringdorpen. Het kerkhof was gewijde grond en daar wilde men geen vee laten rondlopen.

De Torenring van ‘s-Heer Arendskerke met de Petruskerk (Erfgoed Zeeland).

’s-Heer Arendskerke

’s-Heer Arendskerke werd rond 1200 gesticht. De eerste huizen werden in een ring rond de kerk gebouwd. Het is dus echt een ringdorp, maar door de eeuwen heen veranderde ’s-Heer Arendskerke van vorm. Het dorp kreeg een voorstraat (een hoofdstraat die recht op de dijk afloopt). Door de aanleg van de Vermetstraat, zoals deze voorstraat heet, lopen er in ’s-Heer Arendskerke twee dorpsstructuren door elkaar. Het is een ring-voorstraatdorp. Meer informatie over dorpsstructuren en die van ’s-Heer Arendskerke in het bijzonder vind je in het Zeeuwse canonfilmpje over ’s-Heer Arendskerke.