Portret van Marinus Stavenisse

door Stadhuismuseum Zierikzee

Toen dit portret van mr. Marinus Stavenisse (1601-1663) werd geveild in het Zwitserse Luzern in 2016, was meteen duidelijk dat het thuishoorde in de collectie van Stadhuismuseum Zierikzee. Marinus Stavenisse bekleedde verschillende bestuursfuncties in Zierikzee, waaronder schepen, pensionaris en raadsheer. Daarnaast was hij afgevaardigde voor Zeeland in de Staten-Generaal. Nu hangt zijn portret in de trouwzaal van het Stadhuis, waar hij vroeger schepen was. Het portret wordt toegeschreven aan Anthonie Palamedesz (1601-1673) en draagt het jaartal 1660. Mede dankzij de Vrienden van het Museum kon dit werk worden aangeschaft en kan het nu haar verhalen vertellen.

Anthonie Palamedesz uit Delft was een leerling van de Vlaamse kunstenaar Hans Jordaens (I) (1555-1630) en schilderde tijdens de Gouden Eeuw vele werken; van portretten tot genrestukken. Hij maakte verschillende portretten voor de familie Stavenisse, waaronder dat van Marinus Stavenisse. Wellicht deed hij dit op aanvraag van zijn stadsgenoot, de Delftse koopman Van Bronckhorst, die getrouwd was met Stavenisses dochter Helena. In het Rijksmuseum hangt een portret van de hand van Palamedesz waarop Van Bronckhorst waarschijnlijk is afgebeeld.

Portret van mr. Marinus Stavenisse (1601-1663) geschilderd in 1660 door Anthonie Palamedesz (1601-1673) (Stadhuismuseum Zierikzee).

Portret van mr. Marinus Stavenisse (1601-1663) geschilderd in 1660 door Anthonie Palamedesz (1601-1673) (Stadhuismuseum Zierikzee).

Een kopie van het olieverfschilderij van Stavenisse in privébezit draagt ook het jaartal 1660 en is gesigneerd door Palamedesz. Op de kopie is rond het familiewapen een keten geschilderd, die verwijst naar de benoeming van Stavenisse tot ridder in de Orde van de Heilige Michaël door de Franse koning Lodewijk XIV. De bijbehorende keten werd hem in 1661 overhandigd door Jacques Auguste de Thou, de Franse ambassadeur in Den Haag.

We weten niet waarom Stavenisse tot ridder werd benoemd, maar dit soort adelsverheffingen waren niet ongewoon. De Fransen hoopten daarmee de Frans-Nederlandse betrekkingen te versterken en hooggeplaatsten binnen de Republiek aan zich te verbinden. De beroemde zeelieden Tromp en De Ruyter waren bijvoorbeeld ook ridders in deze orde. De Staten-Generaal verzette zich hiertegen, en de Staten van Zeeland verzochten in 1653 zelfs om iedereen die ‘uijtten naem ende wegen de Generaliteijt in ambassade, commissie ofte eenige andere deputatie ofte besendinge […] soo binnen als buijtens lants’ zouden gaan, uitdrukkelijk te verbieden om dergelijke vereringen aan te nemen op straffe van ontslag en strafvervolging’. Toch weerhield dit Stavenisse er niet van om de titel en de bijbehorende keten aan te nemen. De keten van Stavenisse is te zien in Le musée de la Légion d’honneur in Parijs.

Uiteindelijk is dit schilderij zo veel meer dan een portret. Het geeft een beeld van de hooggeplaatsten binnen de Republiek, die de lokroep van adellijke titels niet konden weerstaan. Ook geeft het een kijkje in het leven van de familie Stavenisse, die een belangrijke rol speelde in de geschiedenis van Zierikzee, Schouwen-Duiveland, en Zeeland. En het laat zien hoe een kunstenaar uit de Gouden Eeuw een portret maakte dat nog steeds boeiende verhalen vertelt over de geschiedenis van Zierikzee en haar inwoners.

Bron citaat: G.P. Sanders, Ordre Saint Michel, 2016, 4 en Nationaal Archief, archief Staten-Generaal, inv.nr. 3257, Tweede serie registers van ordinaris net-resoluties 1651, fol. 510, 10 augustus 1651.