Oude Zeeuwse hoogstamfruitrassen

De hoogstamfruitteelt is ontwikkeld in de late middeleeuwen. Op enkele laatmiddeleeuwse schilderijen kan je fruitbomen herkennen en op gravures uit de eerste helft van de zeventiende eeuw staan grote fruitboomgaarden afgebeeld.

De fruitteelt is vooral ontwikkeld door adellijke families en in kloostergemeenschappen voor eigen gebruik; maar al snel vormde de boomgaard ook een belangrijk economisch onderdeel van een landgoed of klooster. De kennis van het enten van fruitbomen was in die tijd vooral bekend bij kloosterlingen en de verspreiding van de rassen verliep voor een belangrijk deel via de kloosterordes. Omstreeks de achttiende eeuw werd de teelt van fruit algemener verspreid en werden hoogstamfruitbomen vaak op of rond de boerderij geplaatst. Dit paste goed bij de weidecultuur waarbij het vee prima onder de hoge fruitbomen kon grazen. Het enten was vakwerk en werd vaak gedaan door rondtrekkende specialisten.

Appel van het bijna verdwenen ras Dekkers Roem (foto Adri Scheele).

Langzaam werd de fruitteelt voor veel agrariërs ook een belangrijk onderdeel van het inkomen. De keuze van de rassen en de ontwikkeling van de rassen werd bepaald door verschillende factoren, zoals het aanbod van rassen in de regio, de geschiktheid van aanwezige onderstammen, de bodemsoort, de lokale klimaatcondities en natuurlijk de vraag. Fruit werd in het begin van de vorige eeuw een belangrijk exportproduct. Zeeland, en met name Zuid-Beveland, was een belangrijk fruitteeltgebied. Bijzondere Zeeuwse hoogstamfruitsoorten zijn Keijing, Zure hondsmuil, Perzikrode zomerappel, Dekkers Roem (appels), Bergamotte Herault, Pondspeer en Juttepeer (peren).

Oude fruitrassen: Dekkers Roem (foto SLZ).

Halverwege de vorige eeuw kwam de hoogstamfruitteelt in het slop. De belangrijkste oorzaken waren: exportproblemen gedurende de oorlog, veranderend consumptiegedrag (alleen mooi en geheel gaaf fruit werd verkocht), intensivering en schaalvergroting van de landbouw en de hoge arbeidskosten voor het beheer en plukken van hoogstamfruit. In 1969 werd zelfs een Europese verordening van kracht waarbij een rooipremie voor hoogstamfruitboomgaarden werd uitgekeerd. Tegenwoordig vindt de commerciële fruitproductie in Nederland vrijwel geheel plaats in laagstamboomgaarden.

Dekkers Roem fruitkist (foto Janet Dekker).

Boomgaarden met hoogstamfruit waren vorige eeuw een belangrijk en gezichtsbepalend element van het landschap van Zeeland. Verschillende Zeeuwse hoogstamrassen waren goed aangepast aan de lokale omstandigheden. Vanwege de grote verscheidenheid aan rassen met daarbij een grote variatie in bloeitijd waren de fruitbomen belangrijke waardplanten voor vele insectensoorten.

Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) wil graag een stukje van de hoogstamfruitcultuur bewaren. Zo heeft SLZ een belangrijke rol gespeeld in het behoud van enkele karakteristieke Zeeuwse rassen zoals van de appel Dekkers Roem. Naast het cultuurhistorische karakter is het behoud van vaak uniek genetisch materiaal van de verschillende rassen met een hoge resistentie tegen ziektes van belang. Bovendien dragen hoogstambomen bij aan de biodiversiteit omdat diverse zeldzame insectensoorten voor hun leefomgeving afhankelijk zijn van sommige hoogstamfruitrassen.

Referenties

R. Maréchal, E. Vandecasteele en B. Vermeire, Van Trezeke to Keizerin; Regionaal Landschap Meetjesland, 2015.
A. Scheele, Een zoektocht naar oude hoogstamrassen, in: De Boom In 28 (2014) 3, p. 17-19.

Tekst: Joan van der Velden, Stichting Landschapsbeheer Zeeland