Leven en werk van Jacob Roggeveen

Een van Nederlands bekendste ontdekkingsreizigers kwam uit Zeeland. Zijn ontdekking van Paaseiland op 5 april 1722 maakt Jacob Roggeveen wereldberoemd. Hij was notaris in Middelburg, raadsheer in Batavia, ontdekkingsreiziger en twee keer getrouwd. Ook zorgde hij voor de uitgave van in die tijd spraakmakende boeken.

Lange Noordstraat 37, Middelburg, enige tijd het woonhuis van Jacob Roggeveen.

Arent Roggeveen

Jacob Roggeveen werd in januari 1659 geboren. Zijn precieze geboortedag is niet bekend. Zijn vader was Arent Roggeveen en zijn moeder heette Maria Storm. Vader Arent, geboren in Delfshaven bij Rotterdam, was een man met vele interesses en beroepen. Hij hield zich bezig met wiskunde en sterrenkunde. Bovendien bestudeerde hij de aardrijkskunde en de theorie der zeevaart. Als beroepen had hij onder andere landmeter, kaartenmaker en schoolmeester. Later was Arent een grote stimulans voor Jacob voor wat betreft zeevaart en ontdekkingen.

Portret van Arent Roggeveen met handtekening (Zeeuws Archief, KZGW, Zelandia Illustrata).

Atlas

In 1675 liet Arent Roggeveen bij Pieter Goos in Amsterdam een atlas uitgeven met de naam Het Brandende Veen. Deze atlas met kaarten van de kusten van Afrika en Amerika droeg hij op aan de Heren van de Zeeuwse Admiraliteit. Arent was echter ook zeer geïnteresseerd in de nog grotendeels onbekende ‘Stille Zuidzee’ (Stille Oceaan) en het daar vermoedelijk gelegen Zuidland (Terra Australis). In 1676 stelde hij een plan op voor een ontdekkingsreis naar dit Zuidland. Hij zou dit echter nooit uitvoeren. Arent overleed in 1679.

Notaris

Jacob was de jongste van drie kinderen. Op 2 februari 1659 werd hij gedoopt. Met zijn twee broers groeide hij op in de Giststraat in Middelburg, vlakbij de haven. In het jaar 1673 volgde hij lessen op de Latijnse School in Middelburg. Over de periode tot 1683 is verder niets bekend. Aangenomen wordt dat Jacobs vader hem in deze tijd veel heeft geleerd. Uit archiefstukken blijkt dat hij op 30 maart 1683 tot notaris werd benoemd. Dit gebeurde ‘op recommendatie van de Magistraat van Middelburg’. Hij oefende dit beroep uit tot 1706.

(Lange) Giststraat omstreeks 1900.

Studie

Op 12 augustus 1690 promoveerde hij tot doctor in de rechten aan de Universiteit van Harderwijk. Ook godgeleerdheid interesseerde Jacob. Hij studeerde enige tijd theologie aan de universiteit van het Franse Saumur. Wanneer dat was, is echter niet bekend. In deze periode woonde Jacob in Middelburg in het huis ‘De Twee Pyramiden’ aan de Noordstraat (zie foto). Nu heet de straat Lange Noordstraat en heeft het huis als nummer 37. Jacob was getrouwd met Marija (Anna) Margaerita Vincentius. Zijn echtgenote overleed al in oktober 1694.

Batavia

Roggeveen ging in 1707 naar Batavia. Hij werkte daar tot 1714 voor de VOC als lid van de Raad van Justitie, ofwel als raadsheer. Op 12 januari 1708 trouwde hij in Batavia voor de tweede keer. Zijn nieuwe echtgenote heette Anna Adriana Clement. Voor zijn terugkeer naar Nederland in 1715 kwam zij echter te overlijden. Bij terugkomst in Middelburg was Roggeveen een bemiddeld man.

Val van ’s wereld afgod

Al geruime tijd voor zijn verblijf in Batavia had Roggeveen contact met de vrijzinnige predikant Pontiaan van Hattem. Van Hattem was in 1683 vanwege zijn opvattingen afgezet als predikant van Sint-Philipsland. Na zijn terugkeer in Middelburg richtte Roggeveen de aandacht vooral op de uitgave van de geschriften van Van Hattem. Het werden uiteindelijk vier delen, met als titel: Den Val van ’s werelts Af-God. Het eerste deel verscheen in 1718. De inhoud van het boek zorgde voor behoorlijk wat opschudding.

Openbare verbranding

Het Middelburgse stadsbestuur en de kerkenraad waren het niet eens met de vrijzinnige leer in de boeken van Jacob. Ze bestreden de leer zelfs en vervolgden de aanhangers ervan. Het boek van Jacob werd in beslag genomen en in het openbaar verbrand. Hij was niet meer welkom in Middelburg en moest de stad dus verlaten. Toen ook Vlissingen hem de toegang tot de stad ontzegde, ging hij naar Arnemuiden. Jacob ging er wonen bij zijn vriend en burgemeester, Pieter Wiltschut. Hier publiceerde hij in 1719 het tweede en derde deel van Den Val van ’s werelts Af-God. Opnieuw was er behoorlijke ophef over de inhoud van deze boeken.

Openbare boekverbranding in Amsterdam.

Den Val van ’s werelts Af-God was niet het enige boek dat voor opschudding zorgde. Met name in deze tijd (zeventiende en achttiende eeuw) verschenen verschillende boeken met een ‘revolutionair gedachtegoed’. Meerdere uitgaven ondergingen hetzelfde lot als het door Roggeveen uitgegeven boek.

Zuidland

Vanwege alle drukte om de boeken en zijn vervolging besloot Roggeveen iets anders te gaan doen. Zijn vader Arent had al een plan opgesteld voor een ontdekkingstocht naar de Zuidzee en het onbekende Zuidland, ook wel Terra Australis Incognita genoemd. In 1719 begon Roggeveen met de uitvoering van dit plan. Na lang aandringen gaven de bewindhebbers van de West-Indische Compagnie (WIC) toestemming voor de reis.

Paaseiland

De reis van Jacob en de drie schepen was enerverend en kende hachelijke momenten. Verschillende nieuwe eilanden, bewoond en onbewoond, werden ontdekt. Zo kwamen ze ook op 5 april 1722, eerste paasdag, bij een bewoond eiland. Op dit door Jacob genaamde Paaseiland maakten ze kennis met bewoners en zagen ze allerlei grote, vreemde stenen beelden. Deze ontdekking maakte Jacob Roggeveen wereldberoemd. Het doel van de reis, de ontdekking van het Zuidland, werd echter niet bereikt. In 1723 keerde Jacob teleurgesteld terug in Zeeland.

Laatste deel

Eenmaal terug ging Jacob weer in Middelburg wonen. De mensen reageerden vooral spottend over alles wat er was gebeurd met zijn boeken en ook over zijn ‘mislukte reis’. Jacob ging verder met de uitgave van het vierde deel van de geschriften van Pontiaan van Hattem. Het verscheen in 1727.

Gezicht op Nieuwe Kerk en Lange Jan, Middelburg, op een prentbriefkaart van omstreeks 1925 (Zeeuws Archief).

Op 31 januari 1729 overleed Jacob in zijn huis aan de Blauwedijk in Middelburg. Op 5 februari werd hij begraven in de Nieuwe Kerk.

Literatuur

Roelof van Gelder, Naar het aards paradijs; het rusteloze leven van Jacob Roggeveen, ontdekker van Paaseiland (1659-1729), Amsterdam 2012.
Meer informatie op de website van het Zeeuws Archief in de verhalen Naar de navel van de wereld en De tekst op de muur.