Gekrompen dorpen op Walcheren

Verspreid over Walcheren liggen verschillende gehuchten. Vaak klein en onopvallend. Vroeger waren ze echter groter en in het bezit van een kerk. Alleen al binnen de gemeentegrenzen van Veere gaat het om 10 plaatsen, maar ook elders op Walcheren kunnen we gehuchten met een soortgelijke geschiedenis aantreffen. We noemen ze: ’Gekrompen dorpen’.

Voormalige kerkhof van Boudewijnskerke.

Vroeger

Vanaf de achtste eeuw na Christus woonde men op Walcheren in verspreid gelegen boerderijen. Die bouwde men bij voorkeur op de hogere en drogere delen: de kreekruggen. Daar lagen ook de wegen en de akkers. Tussen de kreekruggen lagen de poelgebieden. Het was daar nat en men gebruikte deze gebieden als weiland en om er veen op te graven. Echte dorpen waren er nog niet. Soms bouwde men boerderijen dicht bij elkaar, maar meer dan een  gehucht ontstond er niet. Dat veranderde ongeveer in de twaalfde eeuw. Het eiland Walcheren was ondertussen omgeven door een veilige dijk en de bevolking groeide. Parochies werden gesticht en kerken gebouwd. Dat gebeurde meestal op plaatsen waar al wat mensen bij elkaar woonden. Rondom de kerken kwamen steeds meer mensen te wonen. Toch ging het niet met elk dorp even goed. Soms woonden er te weinig mensen om de kerk te onderhouden. Andere dorpen lagen op een ongunstige plaats met te weinig uitbreidingsmogelijkheden. Bovendien werden de laaggelegen poelgebieden, door het afgraven van veen, steeds lager en dus natter.

Ruïne

Tijdens de Beeldenstorm en de Tachtigjarige Oorlog werden in veel plaatsen de kerkgebouwen verwoest. Vaak bleef er niet veel dan een ruïne over. Door geldgebrek bij de dorpelingen en de overheid, konden niet alle kerken weer worden hersteld. Op de ene plaats werd herbouwd, op de andere werd de kerkruïne afgebroken. Met als gevolg dat de (meeste) bewoners vertrokken naar dorpen mét een kerk. Behoud van de kerk betekende het voortbestaan van het dorp.

Restanten van het kerkje van Buttinge.

Met het verlies ervan verloren dorpen hun hart, want de kerk vormde vaak het centrum. Van de kerkruïnes bleef vaak niet veel meer over. De stenen werden hergebruikt. In veel boerenhuizen zijn de hergebruikte stenen terug te vinden. Pas in de negentiende eeuw verdwenen de meeste vervallen kerken. De kerktorens die waren toegewezen aan de gemeenten, bleven het langst overeind. De kerkhoven bleven vaak als allerlaatste overblijfselen achter. De meeste zijn in de negentiende eeuw buiten gebruik gesteld.

Kapel van Hoogelande.

Gekrompen dorpen

Gekrompen dorpen maken deel uit van het landschap. Ze zijn toegankelijk en zichtbaar voor iedereen. Bij veel mensen, zelfs bij de eigen bewoners, is niet veel over de ontstaanswijze bekend. Van de gekrompen dorpen is veel verdwenen. Toch liggen er nog een heleboel kansen om ze weer beleefbaar te maken. In archeologisch, cultuurhistorisch en landschappelijk opzicht zijn de dorpen van groot belang. Bij een aantal van deze dorpen zijn ‘doorkijkborden’ geplaatst waardoor een voormalig dorp weer tot de verbeelding spreekt.

Doorkijkbord Werendijke.

Folder over alle gekrompen dorpen op Walcheren.

Geschreven door Sandra Dobbelaar, Stichting Landschapsbeheer Zeeland.

Gebruikte bronnen

A.P. de Klerk, Van Boudewijnskerke tot Zanddijk; over tien gekrompen dorpen in de gemeente Veere, Domburg 2006.
Gekrompen dorpen op Walcheren weer beleefbaar, Stichting Landschapsbeheer Zeeland.