Etty Hillesum

Verhalen Zeeuws Archief

Etty Hillesum hield oorlogsdagboeken bij en schreef brieven. Uit haar ideeën putten tegenwoordig veel mensen inspiratie. Haar nagelaten geschriften hebben geleid tot onderzoek en internationale publicaties. Daarnaast geeft haar werk inzicht in de anti-Joodse maatregelen die werden getroffen tijdens de Tweede Wereldoorlog, de gebeurtenissen en de deportaties en hoe deze zijn overgekomen op de Joodse bevolking zelf.

Etty Hillesum.

Etty Hillesum.

Geboren in Middelburg

Etty Hillesum werd op 15 januari 1914 in Middelburg geboren. Haar vader was daar sinds 1911 werkzaam als leraar klassieke talen aan het Stedelijk Gymnasium. Vader Levi Hillesum gaf de geboorte van zijn dochter aan op 17 januari. Het meisje werd Esther genoemd, naar haar grootmoeder. Later liet ze zich Etty noemen. Onder die naam werden ook haar dagboeken uitgegeven.

Etty werd geboren in het huis Ruimzicht, het huidige Molenwater 77. Op de voorgevel van het huis is op 15 januari 1987 een plaquette aangebracht met een citaat uit een van Etty’s dagboeken: ‘Op iedere plek van deze aarde is men thuis, wanneer men alles in zich draagt.’ Daaronder staat: ‘In dit huis werd op 15 januari 1914 Etty Hillesum geboren. Zij kwam om in november 1943 in Auschwitz.’

Het gezin Hillesum woonde niet lang in Middelburg. Op 27 juli 1914 verhuisden vader Levie (Louis), moeder Riva en dochtertje Esther (Etty) naar Hilversum.

Geboortehuis van Etty Hillesum (Beeldbank Zeeuws Archief).

Geboortehuis van Etty Hillesum (Beeldbank Zeeuws Archief).

Studiejaren

Vanaf haar elfde jaar woonde Etty Hillesum in Deventer, waar zij naar de lagere school ging. In 1926 vervolgde zij haar opleiding op het gymnasium waar haar vader conrector en later rector was. In 1932 verhuisde ze naar Amsterdam, waar ze Nederlands recht ging studeren. Alhoewel ze genoot van het studentenleven, was ze niet enorm geïnteresseerd in het onderwerp van haar studie. In 1939 haalde ze haar doctoraal en begon ze aan een studie Slavische talen in Amsterdam en Leiden.

Dagboek

Tussen 9 maart 1941 en 12 oktober 1942 schreef zij haar beroemde dagboek, dat een beeld geeft van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Etty Hillesum schreef het dagboek op advies van Julius Spier, een Joodse psycholoog en handlezer die gevlucht was uit nazi-Duitsland. Hillesum ging bij hem begin 1941 in therapie en kreeg later een verhouding met hem. Het dagboek was de eerste uiting van Hillesums ambitie om romanschrijfster te worden.

Westerbork

Tijdens de Duitse bezetting besloot zij niet onder te duiken, ondanks aandringen van vrienden. Op 15 juli 1942 solliciteerde Hillesum bij de Joodse raad. Ze werd aangenomen als administratief medewerkster. Na enige tijd kwam ze terecht op de afdeling ‘Sociale Verzorging Doortrekkenden’ van Westerbork, waar ze zich inspande voor de ziekenbarak.

In 1943 en 1944 beschreef ze onder pseudoniem in twee lange brieven die in de illegale pers gepubliceerd werden, de ellendige omstandigheden in Westerbork en de rampzalige gevolgen van het anti-Joodse beleid van de nazi’s. Het bieden van ‘een helpende hand’ was voor Etty Hillesum belangrijker dan ‘het redden van je eigen hachje’.

Deportatie

Op 21 juni 1943 arriveerden haar ouders en broer in Westerbork. Hoewel Etty zich over hen ontfermde, kon ze niet verhinderen dat zij op 6 september de oproep voor deportatie kregen. Het hele gezin ging op transport naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Hier heeft Etty Hillesum nog enkele weken geleefd. Haar exacte sterfdatum is onbekend, maar aangenomen wordt dat zij uiterlijk 30 november 1943 vermoord is.

Na haar dood

De publicatie van Etty Hillesums dagboek en brieven vond pas plaats in 1981. Met groot succes want het werk werd behalve in het Nederlands ook uitgegeven in het Frans, Engels, Duits, Hongaars, Sloveens en Italiaans. Het werk is 13 maal herdrukt in het Nederlands.

In 1996 werd in Deventer het Etty Hillesum Centrum opgericht, dat onder andere exposities en lezingen houdt rond thema’s als vrede, mensenrechten en intermenselijke verhoudingen. In 2006 richtte de Universiteit van Gent het Etty Hillesum Onderzoekscentrum (EHOC) op, dat in 2008 zijn eerste congres organiseerde. Deze instelling is sinds 2015 gehuisvest in het Zeeuws Archief. Het EHOC coördineert en stimuleert het wereldwijde onderzoek naar haar nagelaten geschriften en onderneemt activiteiten om aan de ideeën van Etty Hillesum bekendheid te geven.

In 2017, het jaar waarin Middelburg 800 jaar stadsrechten vierde, werd Etty Hillesum door het publiek verkozen tot de grootste Middelburger aller tijden.

Bronnen

Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland
Genealogie
Jewish Women’s Archive
Geschiedenis Magazine Historiek

Dit verhaal is een licht bewerkte versie van het verhaal Etty Hillesum grootste Middelburger aller tijden op de website van het Zeeuws Archief.