Een pelgrimsinsigne van Sint-Job uit Scherpenisse

door Henk Hendrikse

In het voorjaar van 2007 vond een archeologisch onderzoek plaats wegens uitbreiding van de kerk van de gereformeerde gemeente in de kern van het dorp Scherpenisse op Tholen. Het onderzoek, dat werd uitgevoerd door middel van proefsleuven, bracht veel archeologische sporen en vondsten aan het licht. De interessantste en fraaiste metaalvondst was een pelgrimsinsigne met de afbeelding van de Heilige Job, te dateren in de tweede helft van de vijftiende eeuw.

Religieus reissouvenir

Opvallend onder de vondsten was verder een grote hoeveelheid leerafval. Het gaat om leerafsnijsels die voornamelijk van schoenen afkomstig zijn. Daarnaast is er het gebruikelijke aardewerk, dat eveneens voornamelijk in de vijftiende eeuw te dateren is.

Het insigne van Job bevond zich tussen een kleine hoeveelheid andere metalen voorwerpen, die zich met de andere vondsten nu bevinden in het Zeeuws Archeologisch Depot (ZAD) van Erfgoed Zeeland. Het insigne, eigenlijk een religieus reissouvenir, is vervaardigd uit een tin/lood-legering. Insignes werden in een mal van bijvoorbeeld leisteen gegoten en in serie vervaardigd. Ze vormden een massa-artikel waarvan in Zeeland vele duizenden voorbeelden zijn teruggevonden. Het merendeel van deze insignes werd in de veertiende en vijftiende eeuw vervaardigd. Door de reformatie in de zestiende eeuw kwam er in onze streken een einde aan.

Pelgrimsinsigne van Sint Job uit Wezemaal, gevonden in Scherpenisse (Erfgoed Zeeland, inv.nr. 0041-71).

Pelgrimsinsigne van Sint Job uit Wezemaal, gevonden in Scherpenisse (Erfgoed Zeeland, inv.nr. 0041-71).

Beschermheilige

‛De heilige man Job’, uit het naar hem vernoemde Bijbelboek, wordt voorgesteld als een rechtvaardig man. Door zijn beproevingen en uiteindelijk de overwinning op zijn lijden wordt hij in de middeleeuwse traditie gezien als een voorafbeelding van Christus. De afbeelding toont Sint Job in een gotische omkadering, zittend op een mestvaalt. Zijn lichaam is overdekt met puisten en zweren. Aan weerszijden van hem zijn twee muzikanten te zien. Dit is de verbeelding van een apocriefe legende over Job. Hij overhandigde in dit verhaal de met een potscherf afgekrabde korsten van zijn zweren aan muzikanten, waarop deze relicten spontaan veranderden in goudstukken. Op andere insignes zien we nog een bel boven het hoofd van Job (op ons insigne verdwenen), wat aangeeft dat hij als een melaatse is voorgesteld. De lijders aan deze ziekte moesten hun aanwezigheid kenbaar maken door met een bel of ratel te zwaaien. Job werd namelijk vooral aangeroepen als beschermheilige tegen zweren en besmettelijke ziekten zoals de pest, melaatsheid en later ook syfilis.

Beeld van Job in de kerk van Horst (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort).

Beeld van Job in de kerk van Horst (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort).

Spreuk

De spreuk op de tekstband luidt: S. Job van Wesemale. Wezemaal ligt in de provincie Brabant (België); de bedevaarten naar deze plaats waren gericht op een miraculeus houten beeld van Job in de dorpskerk. Op de tekstband die rond het hoofd van Job is gedrapeerd lezen we: God gaf God nam. Dit is een directe verwijzing naar het bijbelverhaal, waarin God steeds terugnam wat hij eerder gaf.

Deze Thoolse vondst vult de reeks tot nu toe gevonden pelgrimsinsignes van Sint-Job uit Wezemaal in Zeeland prima aan. Vrijwel alle andere bekende vondsten komen namelijk van dorpen in het Verdronken land van Zuid-Beveland, vooral uit Nieuwlande. Maar ook uit het aan de Westerschelde gelegen verdronken dorp Valkenisse kennen we een exemplaar.