Azijnfabriek in jugendstil

Een beetje verstopt in een Middelburgs straatje staat het sierlijkste fabrieksgebouw dat Zeeland kent: de voormalige azijnfabriek van de firma A.A. Mes. Het gebouw staat in de Pijpstraat en valt daar meteen op door de voorgevel die rijk is aan jugendstil elementen. Het gebouw werd in 1900 opgetrokken, nadat een brand de fabriek die hier eerst stond, had verwoest.

Het gebouw aan de Pijpstraat 23 in Middelburg.

De hoefijzerbogen rond de deuren, de zwierige letters en de florale elementen die in de versiering overheersen, zijn kenmerkend voor de jugendstil (of art nouveau). In het straatbeeld springt dit gebouw er dan ook meteen uit.

Dit is de Arabier

Boven het raam prijkt een natuurstenen tableau met de naam van de fabriek: ‘Dit is de Arabier’. Daarin is ook een Arabier te paard afgebeeld. Deze voorstelling kwam eveneens terug in het beeldmerk van de firma. Volgens de zoon van fabrikant Mes had zijn vader het idee voor het beeldmerk opgedaan van Portugese koloniale postzegels uit die tijd. Het beeldmerk was ook te vinden op het brandstempel, waarmee het merk in de bodems van de vaten werd gebrand.

Detail voorgevel met rechtsboven het beeldmerk ‘Dit is de Arabier’.

Nieuwe fabriek

Op 11 januari 1900 brak er brand uit en ging het gebouw verloren. Meteen werd tot herbouw van de fabriek besloten.

De eerste azijnfabriek op deze plaats heette De Pijp en ging in maart 1880 van start. Een jaar later trad de nieuwe fabriek in werking. In de kelder was de kuiperij, waar de vaten voor de azijn en andere vloeistoffen werden gemaakt. In de fabriek stond een stoommachine om de machines aan te drijven. Later kwam daar een ‘Otto’-gasmotor voor in de plaats. Die pompte de verdunde wijn door leidingen in de fabriek. Die leidingen verbonden de grote vaten, die in twee rijen op stellingen stonden. In de fabriek werden wijnazijn, bessenwijn, bitters, likeur en advocaat gemaakt. Vooral de bessenwijn leed in de beginjaren onder de opkomst van niet-alcoholhoudende dranken. Toen halverwege de twintigste eeuw de synthetische azijnzuur de natuurazijn verdrong, bleek de azijnfabriek niet meer rendabel.

Limonade

De firma N. Minderhoud vestigde zich in het pand en begon er met de productie van limonade. Tevens voerde Noach Minderhoud vanuit dit gebouw een bierhandel. De jugendstil decoratie aan de voorgevel moest wijken. Daarover heen kwamen borden met de naam van de firma, de limonadefabriek en de twee agentschappen die de firma had, namelijk voor Oranjeboom Bier en Bols.

De voormalige limonadefabriek van N. Minderhoud omstreeks 1974 (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Simonse).

Reconstructie

Lang hield de limonadefabriek het niet vol. Nadat het gebouwtje nog een aantal andere bestemmingen had gehad, waaronder als hennepkwekerij, kwam het in bezit van een schildersbedrijf. De eigenaar reconstrueerde de jugendstil beschildering en bracht het uiterlijk van het pand in de oude staat terug. De rechter vleugel van de oude fabriek was overigens al eerder verdwenen. Maar de rest van het gebouw pronkt sindsdien weer in volle glorie.

Literatuur

M.P. de Bruin, De ‘Arabier’ en andere zaken; morgenwandelingen in Middelburg, in: Zeeuws Tijdschrift 26, nr. 4/5, 137.
Jeanine Dekker, Azijnfabriek, Middelburg, in: Zeeland van toen & nu, dl. 9, Arbeidend Zeeland, Zwolle 2005, 213.