1 aprilgrap

1 april! Wie heeft op deze dag nog nooit een grap met een ander uitgehaald? En wie is er nog nooit zelf ingetuind? Ook in Zeeland staan al eeuwen mensen op 1 april ‘vôô lillekerd’.

Het gebruik om op 1 april andere mensen voor de gek te houden, komt wereldwijd voor, tot in Rusland, Australië en Noord-Afrika. De oudste Nederlandse bron waarin het gebruik wordt vermeld, dateert uit 1561. Het betreft een parodie van rederijker Eduard de Dene over een knecht die doorheeft dat zijn baas van plan is om hem op 1 april beet te nemen. Uit het feit dat het gebruik in die tijd al zo wijd verbreid was, kunnen we afleiden dat het vermoedelijk om een nog veel oudere traditie gaat. Het gezegde ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril’ heeft in ieder geval niets te maken met de graptraditie en is zeker niet de oorsprong ervan.

Op 1 april 1957 verdween het beeld van Reynaert de Vos uit Hulst (ZB, Beeldbank Zeeland). De vos werd teruggevonden in Axel. Burgemeester A. Lockefeer noemde het “beslist geen grap” en sprak van vandalisme. Omdat de poten van de vos met ijzeren staken in het beton vastzaten, lukte het de daders niet om Reintje in zijn geheel mee te nemen. Daarop hadden zij het bovenstuk van het beeld losgewrongen en naar Axel gebracht, waar ze het in het portiek van het gemeentehuis achterlieten. (PZC, 2 april 1957)

Op 1 april 1957 verdween het beeld van Reynaert de Vos uit Hulst (ZB, Beeldbank Zeeland). De vos werd teruggevonden in Axel. Burgemeester A. Lockefeer noemde het “beslist geen grap” en sprak van vandalisme. Omdat de poten van de vos met ijzeren staken in het beton vastzaten, lukte het de daders niet om Reintje in zijn geheel mee te nemen. Daarop hadden zij het bovenstuk van het beeld losgewrongen en naar Axel gebracht, waar ze het in het portiek van het gemeentehuis achterlieten. (PZC, 2 april 1957)

Net echt

Kenmerkend voor een aprilgrap is dat hij net echt lijkt en dat hij mensen aanzet om iets te gaan doen voor iets dat niet bestaat. In Zeeland werden kinderen of naïeve volwassenen bijvoorbeeld om aer(e)bémezenladdertjes of frinzenzaed (aardbeienzaad) gestuurd. Veel grappen werden in de kleine kring van gezin, school of werk gemaakt. Kinderen bedienen zich traditioneel vaak van de variant waarbij ze iemand naar iets laten kijken, bijvoorbeeld het bekende ‘je veter zit los’.

Herboren zeeheld

Andere grappen werden breder verspreid en zetten grotere groepen mensen te kijk. Onbekenden nodigden in 1906 Walcherenaren uit voor een proefrit met de stoomtram Walcheren, die toen nog niet in gebruik was. Een jaar later kondigde de stadsomroeper aan dat de zeventiende-eeuwse zeeheld Michiel Adriaensz. de Ruyter die avond met de trein in Middelburg zou aankomen en daarna een wandeling door de stad zou maken. Velen trokken naar het station om te gaan kijken.

Vlissingsche Courant, 3 april 1907 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Vlissingsche Courant, 3 april 1907 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Zeppelin

Twee jongens bezorgden op 1 april 1916 de bewoners van Aardenburg een kosmische ervaring. Ze ontdekten die zaterdagmiddag een zwarte stip aan de hemel die zich in de richting van de zon verplaatste. Toen de stip niet meer met het blote oog te zien was, haalden ze er een kijker bij. Het bleek om een zeppelin te gaan. Zo’n honderd nieuwsgierigen kwamen het luchtschip aanschouwen. Daarna toonden de jongens het publiek wat het werkelijk had gezien: een uit papier geknipte zeppelin die op de lens van de kijker was geplakt.

Opblazen

De Middelburgsche Courant kondigde in 1936 aan dat de schoorsteen van het pompgebouw bij het Middelburgse droogdok zou worden opgeblazen. Dat bericht lokte velen naar de plaats waar zich dit spektakel zou voltrekken. De beloofde Vlissingse artillerie die de springlading zou aanbrengen, bleef echter weg en van de gezagsdrager die de lont zou aansteken, ontbrak evenzeer elk spoor.

Middelburgsche Courant, 31 maart 1936 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Middelburgsche Courant, 31 maart 1936 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Te vroeg

Eenmaal, op 1 april, blies in Zierikzee de stoomfluit van de Zeelandiafabriek, die dagelijks om 5 voor half 8 het begin van de werkdag aankondigde, een uur te vroeg. Heel wat inwoners van Zierikzee spoedden zich die dag al om half 7 naar hun werk.

Radio en tv

Vanaf de jaren zestig kregen aprilgrappen dankzij radio en televisie grotere impact. De media werkten mee aan grappen die groots waren opgezet en soms veel organisatie vereisten. Legendarisch werden onder meer de aankondiging in het NOS Journaal dat de toren van Pisa was omgevallen (1960), het beeld van Paaseiland dat aan het strand bij Zandvoort aanspoelde (1962) en de opsporingsactie van zwartkijkers (1969).

Naaktstrand

Maar ook de regionale media bleven hun lezers op deze dag om de tuin leiden. De PZC meldde op 29 maart 1975 dat er tussen Domburg en Oostkapelle een naaktstrand zou komen en dat daar op derde paasdag (1 april) bij wijze van voorproefje een open dag zou worden gehouden. Vijf jaar later kondigde dezelfde krant een proefvaart aan van een hovercraft tussen Breskens en Vlissingen. Een kleine tweehonderd mensen togen naar de veerhaven van Breskens om er getuige van te zijn. De grap was opgezet door de eigenaar van een horecazaak in Groede, die aandacht vroeg voor het bereikbaarheidsprobleem van Zeeuws-Vlaanderen.

PZC, 2 april 1980 (ZB, Krantenbank Zeeland).

PZC, 2 april 1980 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Toiletpapier

De Zierikzeese Nieuwsbode kondigde op 31 maart 1995 de aanleg van een monorail bij Renesse aan, waardoor strandgangers gemakkelijk vanuit Renesse op het strand zouden kunnen komen. Minister Jorritsma van Verkeer en Waterstaat zou de volgende dag de eerste piketpaal komen slaan. En dan was er nog de Montessorischool in Goes, die in 2005 aankondigde te moeten bezuinigen en ouders daarom verzocht hun kinderen in het vervolg een eigen rol toiletpapier mee naar school te geven.

Zierikzeesche Nieuwsbode, 31 maart 1995 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Zierikzeesche Nieuwsbode, 31 maart 1995 (ZB, Krantenbank Zeeland).

Betekenis

De 1 aprilgrap had, net als carnaval, vooral de functie om de sociale verhoudingen te bevestigen door de normen en waarden tijdelijk om te keren. Tegenwoordig wordt door het tijdelijk verspreiden van een leugenbericht in de media het belang van betrouwbare nieuwsvoorziening onderstreept. Ook vestigen deze berichten de aandacht op actuele gebeurtenissen, controverses of taboes. De laatste decennia zetten ook bedrijven de 1 aprilgrap in, maar dan als publiciteitsstunt.

Literatuur

1 april. Informatie op meertens.knaw.nl.
Ineke Strouken, Dit zijn wij! De belangrijkste 100 tradities van Nederland, Beilen 2010, 104-106.
Veronique de Tier, Jikkemienen, postekop en vosse soppen, Zeeuws in de keuken. In: Veronique de Tier e.a., Proeven van dialect; een kijkje in de keuken van Nederlandse dialecten, het dialectenboek 8, z.pl. 2005, 200.
Middelburgsche Courant, Goessche Courant, Vlissingsche Courant, Zierikzeesche Nieuwsbode, De Zeeuw en PZC via ZB, Krantenbank Zeeland.