Zeeuwse kist met geheimen

Een kist uit de inboedel van een wagenmakerij uit Koudekerke verborg één witte boon en vier geheime teksten. Dit bijzondere voorwerp kwam in 2010 tevoorschijn bij de ontsluiting van de meubelcollectie van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem.

De kist van wagenmaker Luteijn in Koudekerke (foto Nederlands Openluchtmuseum).

Materiaal en vorm

De kist is gemaakt van populierenhout, heeft een naaldhouten lade en rust op iepenhouten poten. Iepenhout is een houtsoort die veel is gebruikt in de wagenmakerij. De deksel is afgeplat dakvormig. De romp bestaat uit brede planken die zonder houtverbindingen aan elkaar zijn gespijkerd. Op de voorzijde, de zijden én op het ladefront zijn steeds twee panelen uitgesneden, met rondom een opgespijkerd profiel. De punten van de gebruikte draadnagels zijn met de hand bijgeslepen. Dit is een typisch kenmerk van deze vroegste fase van het landelijke gebruik van draadnagels.

Beschildering

De beschildering van de kist is origineel. Dit is op zich al heel bijzonder. Het interieur is kanariegeel. Een dergelijke exotische kleur lijkt uitzonderlijk. Toch is deze kleur ook teruggevonden op meubels uit Huizen en van Ameland en in interieurs op Marken. De buitenzijde van de kist draagt een mahonie imitatie, de kussens van de panelen zijn okergeel geschilderd. Deze combinatie was in geheel Nederland mode gedurende de laatste decennia van de negentiende eeuw. In de geschulpte onderregel zijn initialen en een jaartal gesneden: 1.8 J.L 6.4. Wat de uiterlijke kenmerken betreft past de kist in een bredere negentiende-eeuwse traditie.

Geheim compartiment

In de kist bevindt zich rechts een vak. Een voormalig conservator van het museum bemerkte dat hier een geheim compartiment in moest zitten. Hoe dit geopend kon worden, was echter niet meteen duidelijk. Vele kisten hebben een geheim compartiment dat opent door de zijwand omhoog te schuiven. In dit geval ligt het gecompliceerder. Maar de puzzel werd uiteindelijk toch opgelost. Door een blokje uit het midden van de rand op te lichten, de resterende randen naar elkaar toe te schuiven en vervolgens de zijwand omhoog te duwen werden vier laatjes zichtbaar met daarin slechts één witte boon!

Kist met het geheime compartiment (foto Nederlands Openluchtmuseum).

Kist met geopende laden (foto Nederlands Openluchtmuseum).

Teksten

Toen de laatjes eenmaal beter bekeken werden, bleken de bodems ervan echter vol teksten te staan. Onderop de eerste lade staat:
“Deze kist behoort aan Jannis Luteijn”
Op de bodem van de tweede lade is te lezen:
“J. Luteijn | 20 Juni 1918 | steeds 4 jaar mobilisatie
2 ons brood per dag | Dat is weer voorbi 14 [ ] 1920”
De tekst onderop lade 3 luidt:
“J. Luteijn | Koudekerke | Zondag 3 Mei 1903 | 19 mei 1923 [ ]
14 [ ] 1924 | 22 [] 1950”
Tenslotte lezen we onderop de vierde en laatste lade:
“Sinds Mei 1940 | Duitsche bezetting | 3 ons brood per dag | Wanneer
zal de oorlog | ee klaa zijn | oorlog 10 April 1940 | is klaar 5 Mei 1945”

Tekst onderop de vierde lade (foto Nederlands Openluchtmuseum).

Dagboek

De opschriften maken aannemelijk dat de initialen J.L. op de onderregel aan de buitenzijde van de kist voor Jannis Luteijn staan. Dit is de stamvader van een heel geslacht wagenmakers uit Koudekerke. Op zich komen er in veel meubels opschriften voor en ook namen. Hier gebeurt echter iets bijzonders. Een ambachtsman en zijn nazaten waren in de regel niet gewoon om hun hart aan het papier toe te vertrouwen. In dit geval gebruikten deze mensen een voor ieders ogen verborgen plek als een soort dagboek.

Zorgen

Ze noteerden er de meest aangrijpende zaken van hun leven: de voedselschaarste, de oorlogen en hun verzuchting wanneer het voorbij zal zijn. Het waren zaken waarover ze ten overstaan van hun kinderen wellicht niet wilden praten. Zaken ook waarover ze ten overstaan van de buitenwereld maar beter niet konden klagen. Toch moesten ze hun zorgen ergens kwijt. En zie, jaren, jaren later worden we daar ineens getuige van.

Colofon

Dit is een licht bewerkte versie van een artikel in Zeeuws Erfgoed (september 2010), nieuwsbrief van de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ).