Willibrord op Walcheren

Walcheren, en met name Westkapelle, werd in de vroege middeleeuwen het centrum van de Willibrordverering. De Engelse zendeling kwam in het jaar 690 naar Walcheren om er, evenals in de rest van Nederland, het christendom te verkondigen. Daarmee legde hij de basis voor het latere bisdom Utrecht. Met zijn persoon en optreden zijn tal van wonderverhalen verbonden. Een waterput in Zoutelande verwijst eveneens naar zijn aanwezigheid.

Willibrord verkondigt het geloof op Walcheren, tekening omstreeks 1840 (Rijksmuseum Amsterdam).

Kerstening

Toen de Frankische koningen vanaf het tweede kwart van de zevende eeuw hun gezag over de kuststreken van de Lage Landen uitbreidden, kwam de bevolking voor het eerst in aanraking met het christendom. Eligius (overleden in 660), bisschop van Noyon en Doornik, verspreidde in het gebied van het huidige Zeeland als eerste het christendom. Alleen in de omgeving van Aardenburg hadden zijn ideeën een blijvende uitwerking. Ten noorden van de Westerschelde ging de grootste invloed uit van Engelse zendelingen.

Willibrord was de eerste zendeling die hier verscheen. Hij was geboren in Northumbria, onbekend is wanneer precies. Op ongeveer dertigjarige leeftijd was hij in een Iers klooster tot priester gewijd. Daarna reisde hij naar de kustgebieden van de Lage Landen om er de heidenen te gaan bekeren. De Frankische hofmeier Pippijn, die dit gebied onder zijn gezag had, steunde dit plan. Samen met Bonifatius, die twee decennia later het christendom in de Lage Landen kwam verkondigen, legde Willibrord de grondslag voor het latere bisdom Utrecht. Hij wist in vijftig jaar tijd een groot deel van de Nederlandse kuststreken te kerstenen en stichtte de abdij van Echternach (Luxemburg).

De heilige Willibrord.

Voet op Zeeuwse bodem

Over Willibrords komst naar Nederland bestaan verschillende verhalen. Het is in ieder geval zeker dat hij in deze periode de Lage Landen en het huidige Zeeland bezocht. In het meest gangbare verhaal landde Willibrord in 690 op het strand van Katwijk. Een ander verhaal laat hem eerst voet op Zeeuwse bodem zetten, namelijk op Walcheren. Dat hij op Walcheren is geweest, staat vast. Vermoedelijk kwam hij aan bij de oude nederzetting Walichrum, iets ten noorden van het huidige Domburg.

Bij zijn aankomst op Walcheren stelde Willibrord meteen een daad. Volgens de overlevering sloeg hij een afgodsbeeld kapot. Dat kwam hem op een aanval te staan van de bewaker van het beeld. Maar diens zwaardslag werd op wonderbaarlijke wijze afgeweerd. Velen die erbij stonden of ervan hoorden, waren zo onder de indruk dat ze zich lieten dopen. Of dit allemaal waar is, weten we niet.

Op bevel van Willibrord wordt een afgodsbeeld bij Westkapelle vernietigd, tekening omstreeks 1790 (Rijksmuseum Amsterdam).

Willibrordusput

Wonderverhalen rond zijn persoon doen nog altijd de ronde. Op meerdere plekken zou Willibrord wonderen hebben verricht en waterputten hebben laten ontstaan. Naar de legende wil, liet hij ook zo’n put verrijzen in Zoutelande. Willibrord zou ook het dorp zelf hebben gesticht. Toen bleek dat de bevolking gebrek aan drinkwater had en het dorp daardoor niet tot bloei kwam, trok Willibrord met zijn staf een kruis in de aarde. Direct welde er een zoetwaterbron op. Op deze plek werd de Willibrordusput gebouwd.

Willibrordusput in Zoutelande omstreeks 1925 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Met name in de middeleeuwen werden aan de waterput van Zoutelande bijzondere krachten toegeschreven. En zelfs in de 20ste eeuw kwamen nog gelovigen naar deze plek. In 1958 moest de oude, inmiddels overdekte put wijken voor een dijkversterking. De put werd landinwaarts, vlakbij de kerk van Zoutelande, weer opgebouwd.

Middeleeuwse christenen geloofden in wonderen en de kracht van relieken. Die waren een uiterst serieus onderdeel van het religieuze leven. Met Willibrord zijn meer wonderverhalen verbonden. Zo zou hij op Walcheren met zijn staf een streep in het zand hebben getrokken, waarna de duinen verrezen. En hij zou zijn waterfles met 12 bedelaars hebben gedeeld. De fles raakte niet leeg. Dit verhaal heeft zich gehecht aan Vlissingen, waar deze gebeurtenis zich zou hebben afgespeeld. Daarom zou de plaats ‘Vlessingen’ zijn genoemd en de fles in het stadswapen zijn opgenomen.

Ruïne van de kerk in Westkapelle, reproductie van een tekening omstreeks 1743 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Westkapelle

Op Walcheren werden twee kerken, namelijk die in Westkapelle en Oostkapelle, aan Willibrord gewijd. Westkapelle groeide uit tot het centrum van de Willibrordverering. In de elfde eeuw raakte het verhaal van Willibrords aankomst en het gevecht met de bewaker verbonden aan dit Walcherse kustdorp. Er werd verteld dat Willibrords bloed zichtbaar was op het altaar in de kerk. De kerk van Westkapelle bezat relikwieën van de zendeling – vermoedelijk geschonken door de abdij van Echternach, waar Willibrord overleed. Westkapelle werd daarom een bekend pelgrimsoord.

Processie

Willibrord werd later bisschop van Utrecht en overleed in 739 in zijn abdij in Echternach. Zijn graftombe bevindt zich in de crypte van de basiliek aldaar. Sinds 2002 is er weer elk jaar in Utrecht een processie waarbij een reliekschrijn met delen van het gebeente van Willibrord wordt rondgedragen door de stad.

Literatuur

Paul Brusse en Peter Henderikx, Geschiedenis van Zeeland, deel 1: Prehistorie – 1550, Zwolle/Utrecht 2012.
Jan J.B. Kuipers, ‘Willibrordusput’. In: Jan J.B. Kuipers & Johan Francke, Geschiedenis van Zeeland. De canon van ons Zeeuws verleden. Zutphen, 2009, 21-24.
Volksverhalenbank van het Meertens Instituut: www.verhalenbank.nl