Verdwenen Vinninghen: niet verdronken maar overvleugeld

Verhalen Erfgoed Zeeland

Vinninghen moet wel het oudste dorp zijn van Oost-Baarland, het oostelijke deel van het oude eiland Borsele. Vermoedelijk is het dorp al in de twaalfde eeuw gesticht, maar een vroeger begin is niet uit te sluiten. De vroegste vermelding dateert van 1216, als de kerk, gewijd aan Maria, genoemd wordt in een oorkonde van paus Innocentius III. Naast de kerk heeft het dorp ook een kasteel gehad bij een motte of kasteelberg, mogelijk van enkele heren van Vinninghen. De resten van dit kasteel zouden nog tot het begin van de zeventiende eeuw zichtbaar zijn geweest en zouden een prooi van de golven kunnen zijn geworden, samen met de ondergang van het verder noordelijk gelegen Oostende in 1521.

Ligging van Vinninge en Oidekenskerke op de kaart van Christaan Sgrooten uit 1573 (http://nl.wikipedia.org/wiki/Christiaan_Sgroten#/media/ File:10_Zelandicarum_1573_Sgrooten.jpg).

Ligging van Vinninge en Oidekenskerke op de kaart van Christaan Sgrooten uit 1573 (http://nl.wikipedia.org/wiki/Christiaan_Sgroten#/media/ File:10_Zelandicarum_1573_Sgrooten.jpg).

Ingelijfd

Meermalen is in de literatuur gewag gemaakt van het dorp, als zou het buitendijks zijn komen te liggen. Dit heeft er waarschijnlijk toe geleid dat men, mogelijk onjuist, de conclusie heeft getrokken dat Vinninghen waarschijnlijk door de vloed van 1530 ten onder is gegaan. Dat is zeker niet in het geval. Nog in 1561 is er begraven in de kerk en in 1570 wordt de laatste pastoor aangesteld. In 1573 is Vinninge op de kaart van Christiaan Sgrooten nog binnendijks aangegeven en in 1582 komt de kerk nog voor op een lijst van geestelijke goederen. Vermoedelijk is de kerk, blijkens een nieuw aangebrachte inscriptie op een oude grafsteen uit de kerk van Vinninghen die zich nu in de kerk van Hoedekenskerke bevindt, rond 1608 afgebroken. In 1783 bevindt zich ter plaatse van de kerk een boerderij met de ‘toepasselijke’ naam ‘kerkhof Vinninge’. Het lijkt er op dat Vinninghen langzaam is ingelijfd door Hoedekenskerke (Oidekenskerke), dat in de vijftiende eeuw is gesticht.

Skeletten

Pas in 1994 werd bekend dat al vóór de Tweede Wereldoorlog aanwijzingen gevonden waren voor de ligging van Vinninghen. Bij de bouw van bedrijfsgebouwen aan de noordzijde van de Havenstraat, op het perceel Havenstraat 33, werden toen skeletten gevonden, begraven in twee of drie lagen boven elkaar. Dit duidde natuurlijk op de ligging van een kerkhof aldaar. Deze kennis heeft niet verhinderd dat in mei 2001, op dezelfde locatie, wederom bij toeval en wel op een spectaculaire manier opnieuw resten zijn aangetroffen, nu van de kerk zelf.

De fundamenten van de noordmuur met steunberen van de kerk van Vinninghen met de door de kerkmuur geslagen heipalen, vanuit het westen (foto C. Maas).

De fundamenten van de noordmuur met steunberen van de kerk van Vinninghen met de door de kerkmuur geslagen heipalen, vanuit het westen (foto C. Maas).

Kerkmuur

Bij het slaan van heipalen voor een nieuwbouw werd opgemerkt dat enkele palen wel erg moeizaam de grond in gedreven konden worden. Na het heien werd de bouwput gegraven en ontdekte men de reden van de geforceerde heiklus: twee palen waren dwars door een oude fundering geramd. En passant werd ook nog een deel van die fundering verwijderd om de bouwput op de juiste diepte te krijgen. Een inderhaast door de SCEZ (nu: Erfgoed Zeeland) uitgevoerde archeologische waarneming maakte duidelijk dat het een zes meter lange en 1,50 meter brede oude fundering met twee steunberen betrof. Deze zware muur, de noordelijke muur van het schip van de kerk van Vinninghen, was gebouwd van kloostermoppen. Het formaat van de moppen, 30 x 15 x 7 centimeter, duidt op een datering van de bouw van de kerk tussen 1250 en 1300. Het is niet bekend of er in de bouwput ook resten van begravingen zijn aangetroffen. Hiermee is nu exact de locatie van het centrum van het oude dorp bekend.

De fundamenten van de noordmuur met steunberen van de kerk van Vinninghen met de door de kerkmuur geslagen heipalen, vanuit het westen (Erfgoed Zeeland). In het profiel is nog de hoogte van het bewaarde muurwerk te zien.

De fundamenten van de noordmuur met steunberen van de kerk van Vinninghen met de door de kerkmuur geslagen heipalen, vanuit het westen (Erfgoed Zeeland). In het profiel is nog de hoogte van het bewaarde muurwerk te zien.

Bescherming

In 2002 en 2005 zijn bij archeologische onderzoeken, eveneens aan de Havenstraat, ten westen van de locatie van de kerk, ook nog archeologische resten uit de veertiende en de vijftiende eeuw gevonden. De oudste zouden nog bij Vinninghen kunnen horen, de jongere ook bij Hoedekenskerke. In het archeologiebeleid van de gemeente Borsele en in het bestemmingsplan van de kern Hoedekenskerke is het terrein van de kerk en omgeving aangemerkt als terrein van archeologische waarde en ligt het binnen de begrenzingen van een gewaardeerde dorpskern, om bescherming te bieden aan de archeologische resten.

Literatuur

Borsele Maatregelenkaart 1 Walcheren.
Jan J.B. Kuipers (eindred.), Sluimerend in slik; verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest Nederland, Middelburg/Vlissingen 2004.
J. Ras, Aanvullende Archeologische Inventarisatie Bestemmingsplan Hoedekenskerke, Gemeente Borsele, Heinenoord 2002.
L.R. van Wilgen, Archeologische Begeleiding Bouwlocatie De Griend, Hoedekenskerke, Heinenoord 2005.