Kleurrijke majolicategels uit Middelburg

Regelmatig worden bij opgravingen op Walcheren zestiende- en zeventiende-eeuwse majolicategels gevonden. Meestal betreft het beschadigde exemplaren, die uit afvalbergen tevoorschijn komen. En uiteindelijk op de stort belanden. Eén type tegel valt vaak direct op; kleurrijke, handgeschilderde tegels met afbeeldingen van dieren of personen binnen een cirkel- of kwadraatvorm. Ze worden over het algemeen toegeschreven als zijnde vervaardigd in Middelburg. Achter deze tegels en tegelfragmenten gaat dan ook een mooi Walchers verhaal schuil; het verhaal van een van oorsprong Italiaanse familie, die in de zestiende eeuw de tegelbakkerij op Walcheren tot bloei bracht.

Kwadraattegel met afbeelding van een vrouw, circa 1600.

Trek naar Antwerpen

De stamvader van deze familie was de van origine uit Italië afkomstige majolica- en tegelbakker Guido di Savino. Als jongeling was hij in het begin van de zestiende eeuw naar Antwerpen getrokken. Deze Vlaamse stad was in deze periode een welvarende havenstad en middelpunt van wetenschap en cultuur. Hierdoor had Antwerpen een grote aantrekkingskracht op mensen van buiten, waaronder ook Guido. Guido trouwde met een Antwerpse vrouw. Ook veranderde hij zijn achternaam in het Vlaamser klinkende Andries. En de werkplaats van Guido ontwikkelde zich spoedig tot een gevestigd bedrijf in Antwerpen.

Tegelbakkerij in Middelburg

Uit zijn twee huwelijken kreeg Guido Andries een groot aantal kinderen. Een aantal van zijn zonen was in het bedrijf werkzaam. Uit politieke en godsdienstige overwegingen vertrokken enkele van zijn zonen vanaf het midden van de zestiende eeuw naar elders. Zo zette zoon Joris Andries in 1564 een bedrijf op in Middelburg. Hier vervaardigde hij majolicategels en aardewerk. In zijn atelier had Joris Andries verscheidene plaatselijke leerlingen in dienst, die van hem de kunst van het tegelbakken leerden. Zijn vertrek naar Engeland in 1567 had dan ook geen invloed op de tegelproductie van sierwandtegels in Middelburg. En zo wordt tot op de dag van vandaag ‘zijn’ tegelwerk in de binnenstad van Middelburg en Vlissingen teruggevonden.

Kwadraattegel met afbeelding van een boerderij, circa 1600.

Nieuwe toepassing

In Italië werden de majolicategels tot ver in de zestiende eeuw als vloertegel gebruikt. De opkomende burgerij in de Noordelijke Nederlanden ging de gebakken tegels echter als wandafdekking te gebruiken. De toepassing van de dure majolicategels als vloertegels werd in de Noordelijke Nederlanden vanwege de hoge slijtage als een te kostbare onderneming gezien. Het gebruik als sierwandtegel genoot daarom de voorkeur. De geglazuurde tegels bleken namelijk uitstekend te fungeren als vochtwerende afwerking in kelders. Maar ook als tochtwerende plintafdichting bij vloeren en als warmteregelaar in schouwen. Bovendien droegen de wandtegels bij tot een hoge mate van hygiëne. En hygiëne werd in de Noordelijke Nederlanden zeer op prijs gesteld.

Tegeltableau met afbeeldingen van diverse soorten dieren, circa 1600.

Figuratieve decors

Op de wandtegels werden vooral figuratieve decors afgebeeld, zoals personen en dieren. Deze afbeeldingen komen we ook tegen op de tegels uit het Middelburgse atelier van Joris Andries. Een aanzienlijk deel ervan heeft betrekking op de jacht. Zo worden onder andere vossen, herten, beren, konijnen, maar ook jachthonden en jagers weergegeven. Daarnaast worden ook siertegels met insecten (libelle) en uitheemse soorten (dromedaris, lama) aangetroffen. Vooral op Walcheren zijn en worden nog steeds veel van deze kleurrijke kwadraattegels gevonden. Maar hoewel hardgebakken, hebben ze niet het eeuwige leven. Hierdoor worden ook tegenwoordig nog steeds tegels uit hun originele setting verwijderd. De onbeschadigde tegels worden vaak hergebruikt of doorverkocht. En de beschadigde exemplaren belanden meestal op de stort. Enigszins begrijpelijk, hoewel zelfs in beschadigde vorm deze tegels voor een erfgoedliefhebber nog interessante informatie kunnen opleveren.

Serie kwadraattegels met afbeelding van een stier, twee edelherten en een springende hond, circa 1600.