Het verdwenen Nieuwerkerke

Dat het huidige Arnemuiden ooit ‘Nieuw Arnemuiden’ werd genoemd, zoals in de Tegenwoordige Staat van Zeeland uit 1751/53, is de schuld van het verdwenen dorp Nieuwerkerke in de voormalige heerlijkheid van die naam. Dit kerkdorp was gesticht in de veertiende eeuw of iets vroeger. Het onderging het lot van veel Zeeuwse plaatsen, waarvan we vaak niet exact weten of ze zijn verdronken of gaandeweg verlaten: in veel gevallen betrof het een combinatie van beide factoren. Nieuwerkerke is hiervan een illustratie: het verviel met de opkomst van Arnemuiden, maar werd ook geplaagd door het water.

Toren bleef staan

Nieuwerkerke was als parochie afgescheiden van Kleverskerke. De kerk was gewijd aan Sint-Jan Baptist (Johannes de Doper) en werd de hoofdkerk van Arnemuiden. In 1509 werd de zeewering van de parochie Nieuwerkerke nog versterkt met rijshoofden en steenbezinkingen. De kerk werd opgeheven in 1545, maar de toren stond omstreeks 1574 nog overeind.

Kerkhof van Nieuwerkerke op een kaart uit 1690 (De Klerk 2004).

‘Oud kerkhof’

Met de overblijfselen van de kerk versterkte men in 1593 het zeehoofd in het Sloe. In 1661 werd als gedeeltelijke herdijking van de heerlijkheid de Nieuwerkerkepolder bedijkt (het voormalige dorp lag in de Polder Walcheren). Deze Nieuwerkerkepolder liep óók weer verschillende keren onder, zoals in 1682, 1704, 1807 en bij de Februariramp van 1953.

De plaats van de kerk bleef bekend als het ‘oud kerkhof’. Tijdens herverkavelingswerk kwamen in 1963 puinsleuven en begravingen van de voormalige kerk te voorschijn.

Het voormalige Nieuwerkerke op de Visscher-Romankaart (1656).

Ambachtsheer Radermacher

De Tegenwoordige Staat van Zeeland meldde als ambachtsheer van Nieuwerkerke Samuel Radermacher (1693-1761), burgemeester en raad van Middelburg. Ten aanzien van zijn heerlijkheid Nieuwerkerke is een opmerkenswaardige parallel te melden. Radermacher was als typische, functies verzamelende regent ook Bewindhebber van de Kamer Zeeland van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Hij was bovendien een der weinige Bewindhebbers naar wie een schip werd genoemd: de in 1752 gebouwde Radermacher. Dit verging in 1764 met man en muis op thuisreis in de Indische Oceaan. Een tol aan de zee, huiveringwekkender dan het lot van het eveneens door het water geplaagde en mede gefnuikte Nieuwerkerke.

Portret van Samuel Radermacher.

Literatuur

M.K.E. Gottschalk, Stormvloeden en rivieroverstromingen in Nederland, II, Assen 1975.
Aad P. de Klerk, Niet verdronken, maar gekrompen; over het ontstaan van gereduceerde nederzettingen in Zeeland, in: Jan J.B. Kuipers (red.), Sluimerend in slik; verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest Nederland, Vlissingen/Middelburg 2004, 50-59.
Tegenwoordige Staat [enz.] van Zeeland, 2 dln. 1751, 1753; repr. Middelburg 1979.