Het oorlogsschip van Ritthem (zestiende eeuw)

Het rijke maritieme verleden van Zeeland komt nog nauwelijks tot uitdrukking in wetenschappelijk archeologisch onderzoek. De verdiepingen van de Westerschelde hebben, ondanks de ruime aanwezigheid van wrakken, alleen maar tot wrakkenopruiming zonder onderzoek geleid. Toch vormde de tweede Westerscheldeverdieping de opmaat voor het onderzoek van een uiterst zeldzame scheepsvondst bij Ritthem, ten zuiden van Fort Rammekens. Na ontdekking van wrakresten in 1999 en onderzoek zonder resultaat in 2001 maakte hernieuwd onderzoek van het Nederlands Instituut voor Scheeps- en onderwaterArcheologie (NISA) in 2006 het enorme belang van het wrak duidelijk.

Karveelgebouwd

De houten scheepsresten lagen op de rand van de diepe vaargeul naar de Sloehaven, tussen de ballaststenen van het schip. Van het schip was alleen een middendeel van de bodem overgebleven, met de kiel en binnenkiel. De boorden en het voor- en achterschip zijn verdwenen en wat restte hing deels over de rand van de vaargeul. De nog bewaarde breedte van het schip was 9 meter.

Het schip is ‘karveelgebouwd’, met gladde boorden van elkaar niet overlappende planken. De binnenzijde van het schip bevatte een aantal onderdelen die wijzen op een functie als koopvaardijschip, zoals een verhoogde laadvloer om lading beter droog te houden.

Kattesporen

Maar veel belangrijker was de waarneming van een extra interne versteviging in de binnenzijde, bestaande uit zogenaamde kattesporen. Deze dwarsverbandversteviging van horizontale en verticale balken was later aangebracht,  over de binnenhuid van het schip heen. Zulke kattesporen zijn vaak geplaatst in schepen die tot oorlogsschip werden omgebouwd, om het geschut en de effecten daarvan te kunnen (ver)dragen.

Bronzen kanon met Renaissance-versiering (RCE, tekening Nico Brinck).

Allegaartje van kanonnen

Dat het rond 1555 gebouwde schip als oorlogsschip heeft gediend blijkt uit het allegaartje van tien kanonnen van brons, smeed- en gietijzer. Het Ritthemse wrak blijkt een tot oorlogsschip aangepaste handelsvaarder te zijn van ongeveer 37 meter lengte. Ondanks dringend advies is dit uiterst unieke zeegaande zestiende-eeuwse oorlogsschip in Nederlandse wateren tien jaar later nog steeds niet verder onderzocht. Weer een gemiste kans?

Vuurmond van het bronzen Renaissance-kanon met een salamander als vizierkorrel (foto RCE, Amersfoort).

Literatuur

A. Vos, Wrak Ritthem, een onverwacht oud scheepswrak in de Westerschelde, Amersfoort 2009 (Rapportage Archeologische Monumentenzorg 174).