Standbeeld van Jacob Cats in Brouwershaven

Jacob Cats (1577-1660), staatsman en dichter, was een geboren en getogen Zeeuw. In zijn geboorteplaats Brouwershaven wordt hij sinds 1829 met een standbeeld vereerd.

Nederland is nooit een land van standbeelden geweest. In de negentiende eeuw, toen het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden houvast zocht in een romantisch ingekleurd verleden, werden echter her en der standbeelden neergezet. Het beeld van Jacob Cats in Brouwershaven was toen het derde standbeeld in ons land. Erasmus (Rotterdam, 1622) en Laurens Janszoon Coster (Haarlem, 1723) waren de enigen die Cats voorgingen.

Standbeeld van Jacob Cats op het toen nog niet bestrate marktplein in Brouwershaven, circa 1954 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Opdracht

De afdeling Schouwen van de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen nam in 1824 het initiatief tot het plaatsen van een standbeeld in de geboorteplaats van de staatsman-dichter. De Gentse beeldhouwer Philippe Parmentier kreeg de opdracht. Hij vervaardigde een beeld ten voeten uit in witte steen (bekend onder de naam van ‘pierre de Rochefort’). Op 21 oktober 1829 werd midden op de Markt de eerste steen gelegd. Op 11 december kon het beeld plechtig worden ingewijd.

Lied

Het lied dat bij de inwijding weerklonk, verwees naar de beelden van Laurens Janszoon Coster in Haarlem en Desiderius Erasmus in Rotterdam:

Het Spaarne roeme op Kosters beeld
De Rotte op Desideer
Maar Cats op deze grond geteeld
Verdient geen minder eer

Afgietsel

In 1884 werd het beeld van Cats verplaatst naar een andere plek op de Markt. In 2010, het jaar waarin de 350ste geboortedag van Cats werd herdacht, werd het oude standbeeld gerestaureerd en verplaatst naar de Grote of Sint-Nicolaaskerk. Op de Markt in Brouwershaven staat nu een nieuw bronzen afgietsel van het beeld.

Geboortehuis

Niet ver van het standbeeld is de plek te vinden waar hij geboren zou zijn. Het gaat om de hoek Kerkslop/Noordstraat. Sommigen menen dat het huis er nog staat, maar dat het ingrijpend gerestaureerd en gereconstrueerd is. Helemaal zeker is dat niet, hoewel het opschrift op de gevel anders beweert. Zeker is in ieder geval dat Jacob Cats de beroemdste zoon van het stadje Brouwershaven is.

Op deze plaats in Brouwershaven stond het ouderlijk huis van Cats, foto omstreeks 1960 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Toen Cats werd geboren, was de bloeitijd van Brouwershaven al voorbij. Het stadje had begin vijftiende eeuw stadsrechten gekregen. Dat het toen, dankzij handel en visserij, voor de wind ging, bleek onder meer uit de bouw van de indrukwekkende Sint-Nicolaaskerk. Later ging het echter minder goed met Brouwershaven, hoewel het omstreeks 1500 verbouwde stadhuis nog in 1599 van een nieuwe natuurstenen gevel werd voorzien.

Woonhuis in Middelburg

Ook in Middelburg zijn sporen van Cats terug te vinden. Zijn woonhuis, aan de Lange Noordstraat, staat er nog. Het herinnert aan de periode dat hij in de Zeeuwse hoofdstad advocaat en stadspensionaris was. Het huidige pand heeft in de kroonlijst de datering MDCCLI (1751). Dat wil zeggen dat de voorgevel in de achttiende eeuw – dus na de tijd van Cats – nieuw opgetrokken of verbouwd is. Het achterliggende huis is ouder. In de negentiende eeuw is een gevelsteen in de voorgevel aangebracht met de tekst ‘Woonhuis van Jacob Cats 1603-1623’.

Het voormalige woonhuis van Jacob Cats in de Lange Noordstraat te Middelburg (ZB, Beeldbank Zeeland, foto J. Francke).

Overigens doet Cats’ voormalige buitenverblijf in Den Haag tegenwoordig dienst als de officiële ambtswoning van de minister-president (Catshuis).