Schatgravers aan de Kousteensedijk

Toen ijzerfabriek Boddaert in augustus 1975 zijn poorten sloot, wilde de gemeente Middelburg het vrijgekomen Boddaert-terrein aanvankelijk als parkeerterrein gebruiken. Later werd besloten dat dit een goede plek was voor de nieuwe Zeeuwse Bibliotheek.

Bouwplaats Zeeuwse Bibliotheek; onder sporen van de voormalige ijzergieterij Boddaert, in 1979 (ZB, Beeldbank Zeeland, nr. 68810, foto W. Helm).

Bij voorbereidende grondwerkzaamheden bleek echter dat de bouwgrond aan de Kousteensedijk ernstig vervuild was door de vorige gebruiker. Voordat met de bouw kon worden begonnen moest daarom eerst nog 15.000 kubieke meter met koper en kwik vervuilde grond worden afgevoerd. Toen dat ‘vlekje’ was weggewerkt begon een korte, interessante tussenfase, die van het archeologisch onderzoek.

Dit onderzoek werd uitgevoerd door leden van de Archeologische Werkgroep Nederland (AWN), die in korte tijd een groot aantal interessante ontdekkingen deden. Vastgesteld werd dat er op de bouwplaats ooit een vuilnisbelt was geweest waar mensen hun afval heen brachten. Een paradijs voor archeologen!

Naast het blootleggen van een stuk stadsgracht, een zeventiende-eeuwse havenbeschoeiing en een kademuur werd een enorme hoeveelheid exotische en gebruiksvoorwerpen gevonden, die gedeeltelijk verband hielden met de vanuit Middelburg geleide VOC-handel op Oost-Azië. De buit bestond onder andere uit een uit Delfts rood gebakken zeldzaam theepotje uit de zeventiende eeuw, scherven Delfts en Chinees porselein, oude sleutels, knikkers van hard gebakken klei, vazen van aardewerk, glazen (al dan niet met voet), devotieartikelen, munten, textielresten, gereedschap, kinderspeelgoed en vooral schoenen, heel veel schoenen uit de Gouden Eeuw. ‘We kunnen eventueel alleen hiermee al een apart museum stichten’, zo verklaarde een woordvoerder van de AWN tegenover een verslaggever van de PZC.

Soms werden er ook curieuze zaken naar boven gehaald, zoals bijvoorbeeld schelpen met de naam ‘Cypera Moneta’, schelpen die ooit als betaalmiddel werden gebruikt in de tropen, onder andere voor de aankoop van slaven.

De AWN-leden waren niet de enigen die belangstelling toonden voor het stuk grond aan de Kousteensedijk. Ook vele zogenaamde schatgravers, mensen die zonder vergunning op eigen houtje het terrein afgraven, werden regelmatig gesignaleerd. Het bestuur van de AWN was boos op de gemeente, die het terrein kennelijk niet goed in de gaten hield en schatgravers vrij spel gaf. De AWN wist dat de illegale vondsten van de schatgravers in de praktijk vaak in de handel verdwenen of jarenlang op een schoorsteenmantel stonden te pronken.

De archeologen kregen maar weinig tijd om het bouwterrein uit te kammen. Na enkele weken ging begin november 1982 de eerste paal de grond in voor de te bouwen Zeeuwse Bibliotheek. De schatten zelf werden kort na de opening van de Zeeuwse Bibliotheek, in januari 1985, tentoongesteld in de aula van het nieuwe gebouw aan de Kousteensedijk.

Bronnen

R.M. van Heeringen. H. Hendrikse en J.J.B. Kuipers (red.)., Geld uit de belt; archeologisch onderzoek in de bouwput van de gemeentelijke parkeerkelder en het belastingkantoor aan de Kousteensedijk te Middelburg, Vlissingen 1994.
Krantenbank Zeeland.

Tekst: Wim van Gorsel (februari 2019)

Dit verhaal verscheen eerder in het personeelsblad van de ZB (‘ZeeLeeuw’).