Sanatoriumhuisjes

Een sanatoriumhuisje, in de volksmond beter bekend onder de naam: tbc-huisje, is een heel bijzonder object waarvan er nog maar heel weinig zijn in Zeeland, of als zodanig herkend worden.

Tuberculose

Zo’n eeuw geleden was tuberculose volksziekte nummer één. Er bestonden geen medicijnen tegen deze besmettelijke ziekte. De ziekte had vaak een fatale afloop en was eigenlijk nauwelijks te behandelen. De enige mogelijke behandeling was de conditie van de patiënt te verbeteren door rust, goede voeding, veel zuivere lucht en betere hygiëne. In Zeeland was het zee-hospitium ‘Zonneveld’ te Oostkapelle het meest bekende sanatorium. Vanwege de ligging aan de kust was de lucht zeer zuurstofrijk, zo dacht men. Het was niet voor iedereen weggelegd om een langere periode in zo’n sanatorium te verblijven. Vaak werden in de tuin van ziekenhuizen voorzieningen getroffen om deze patiënten te kunnen verzorgen. Deze tbc-patiënten moesten geïsoleerd worden gehouden van andere patiënten vanwege de besmettelijkheid van deze ziekte. Ook gebeurde het dat er meerdere tbc-huisjes gebouwd werden op het terrein van een kruisvereniging.

Tbc-huisje in Schuddebeurs.

Bouw houten huisje

De tbc-huisjes werden op verschillende wijze uitgevoerd, qua vormgeving van luxe tot sober maar functioneel. Als basis gold veel glas en goed kunnen ventileren. Vaak werden ze dus uitgevoerd met openslaande deuren en ramen die open gezet konden worden. De vloer oppervlakte was in het algemeen minder dan 10 m².

De wat luxere huisjes waren achthoekig en werden op een stalen draaischijf gemonteerd, zodat de patiënt met de zon kon meebewegen en uit de wind gehouden kon worden. De openstaande deuren dienden juist om zoveel mogelijk frisse lucht binnen te kunnen laten. Sommige openslaande deuren konden zelfs vervangen worden door horren.

Onderstel van tbc-huisje.

Door wie werden ze gebruikt

Door sommige kruisverenigingen werden de tbc huisjes ter beschikking gesteld om patiënten thuis (in de tuin) te kunnen verzorgen. Het is bekend dat op boerderijen in Zeeland ook dergelijke huisjes hebben gestaan. Dat men een tbc-patiënt in huis had werd niet aan de grote klok gehangen en men was er zeer terughoudend over om dit binnen families rond te vertellen. Echter door de lange duur van herstel, soms meer dan een jaar ontkwam de familie er niet aan dat het bekend werd maar er werd eigenlijk nauwelijks over gesproken.

De generatie die dit nog bewust heeft meegemaakt kan het ons nu nog vertellen. Rond 1950 overleden er in Nederland nog ongeveer 1300 mensen aan tbc. Door de verbeterde medische wetenschap en het toepassen van antibiotica zijn er heden ten dagen nog nauwelijks mensen in Nederland die aan tbc sterven.

Tbc-huisje in Middelburg, circa 1930 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Het tbc-huisje van Hoedekenskerke heeft tijdens de oorlog op de Westerscheldedijk gestaan als uitkijkpost voor de Duitsers.

De tbc-huisjes hebben veel overeenkomsten met de serrebouw uit het begin van de twintigste eeuw. Het zou kunnen dat er toch nog meer van dit soort huisjes in Zeeland staan maar niet als zodanig herkend worden en eigenaren in de veronderstelling zijn dat het een tuinkas of kweekkas is voor planten.

Tbc-huisje.

Geschreven door Theo Aernoudts, Stichting Landschapsbeheer Zeeland.