Jacob Cats

Jacob Cats is nu vooral bekend vanwege zijn gedichten en spreuken, maar in zijn eigen tijd (de zestiende en zeventiende eeuw) zal hij ook aardig wat roem hebben vergaard in zijn rol als raadpensionaris van Holland (te vergelijken met een minister-president van nu). Jacob Cats klom op tot die functie ondanks dat hij in een relatief eenvoudige regentenfamilie in Brouwershaven werd geboren. Zijn vermoedelijk ouderlijk huis staat hier aan de Noorddijkstraat. Het is te herkennen aan een plaquette. Als tiener vertrok Cats al uit Zeeland om letteren en rechten te studeren. Zijn eerste baan kreeg hij in Den Haag waar hij werkte als advocaat.

Portret van Jacob Cats door Michiel Jansz. van Mierevelt, 1639 (Rijksmuseum Amsterdam).

Zeeland

Cats keerde terug naar Zeeland om in Middelburg aan de slag te gaan als stadsadvocaat. Later werkte hij er ook als stadspensionaris, een functie vergelijkbaar met die van de huidige gemeentesecretaris. Cats was welgesteld, maar echt rijk werd hij pas door slim te beleggen in de aanleg van nieuwe polders. De polders in de buurt van Groede worden ook de Catspolders genoemd. Cats had voldoende middelen om meerdere huizen te kopen. Het huis dat hij in Middelburg kocht en waar hij met zijn gezin woonde, kun je nu nog zien aan de Lange Noordstraat (ook dit huis is te herkennen aan een plaquette). Ook kocht hij een buiten: ’t Munnikenhof bij Grijpskerke. Dit kasteeltje is niet open voor het publiek, maar je kunt het vanaf de weg wel prima zien liggen.

Schrijver

’t Munnikenhof had een inspirerende werking. Cats had al eerder werken uitgebracht, maar met Sinne en minnebeelden dat in 1618 uitkwam, was hij in een klap beroemd als schrijver. Het was een emblemataboek. Er stonden illustraties in van Adriaen van de Venne met daarbij opvoedende teksten van Cats – dit leverde hem dan ook de bijnaam Vadertje Cats op. Het werk was zeer geliefd en mede door het toegankelijke taalgebruik werd het gewaardeerd door brede lagen van de bevolking. Als je in die tijd al een boek in huis had, was het de Bijbel, maar het werk van Cats was een goede tweede. Later werd Cats vanwege zijn moralisme en rijmelarij nogal verguisd, maar veel van de uitdrukkingen en wijsheden die in zijn tijd toen introduceerde, zijn nog steeds in gebruik. Denk aan: ’Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel’, of ’Al draagt de aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding’.

Raadpensionaris

Toen Cats de kans kreeg om in Dordrecht stadspensionaris te worden, vertrok hij uit Zeeland – het was een flinke stap voorwaarts in zijn carrière en hierna ging het snel. Een paar jaar later werd hij al benoemd tot waarnemend raadpensionaris van Holland en nog een paar jaar later werd hij raadpensionaris voor onbepaalde tijd. In zijn Haagse tijd liet hij de buitenplaats Sorghvliet aanleggen. Hier sleet hij ook zijn laatste dagen. Tegenwoordig heet deze buitenplaats het Catshuis en is het de ambtswoning van de minister-president.

Standbeeld van Jacob Cats op het toen nog niet bestrate marktplein in Brouwershaven, circa 1954 (ZB, Beeldbank Zeeland).

Sporen van Cats

Cats ligt begraven in de Haagse Kloosterkerk. Zijn graf kun je herkennen aan een gedenkplaat. In geboorteplaats Brouwershaven vind je twee standbeelden waarmee hij geëerd wordt. Het oudste staat in de Grote of Sint Nicolaaskerk. Het werd vroeg in de negentiende eeuw op de Markt geplaatst. Er was toen nog geen traditie van het plaatsen van standbeelden en dit was het derde standbeeld ooit dat in Nederland werd geplaatst. Het bleek van zulke kwetsbare steen gemaakt dat het naar binnen verplaatst moest worden en op de Markt werd uiteindelijk een bronzen afgietsel van het origineel gezet dat er tot op de dag van vandaag staat.