Een dijk met een verrassing

Zeeland telt de meeste dijken van Nederland. Dankzij de Provinciale Onderzoeksagenda Archeologie Zeeland wordt aan archeologisch dijkonderzoek meer aandacht besteed. Een mooi voorbeeld is de opgraving van de Emelissedijk bij Wissenkerke (Noord-Beveland) in 2008.

Kleikist

In 1598 werd de Emelissedijk aangelegd als eerste herdijking van Noord-Beveland na de stormvloeden van 1530 en 1532. Volgens het bewaarde bestek uit die tijd moest de dijk 4,5 meter hoog worden. Onderin de dijk lag een verrassing. Voor de aanleg van de dijk had men daar een schuin onder het dijktracé verlopende schorrengeul moeten afdammen. Dat was gedaan met een kleikist, beschreven door de bekende waterbouwkundige Vierlingh rond 1575. Zo’n constructie was nog nooit opgegraven.

Knotbomen uit noordelijke Nederlanden

In Wissenkerke kwam alleen het deel op de zuidoever van de geul tevoorschijn. Voor de bouw van de kleikist was de geul versmald met elzenrijshout, dat was vastgezet met rijen elzen en grenen palen. Het rijshout was maximaal 33 millimeter dik en waarschijnlijk afkomstig van knotbomen uit de noordelijke Nederlanden. De grenen palen kwamen van aanplant van de Brabantse zandgronden of verder. Het hout was nog als nieuw, maar ¹⁴C-dateringen komen overeen met de dijkaanleg in 1598.

Doorsnede van de dijk bij Wissenkerke; de grijze plaggen vormen de kern, met daaronder de kleikist (Erfgoed Zeeland).

Plaggen

De kleikist zelf lag noord-zuid in de lengterichting van de dijk verankerd in het rijshoutpakket, en was 4 meter breed. Hij bestond uit drie compartimenten, van elkaar gescheiden door staande takken. Het middelste compartiment was volgestort met plaggen en klei, de twee flankerende gevuld met opgestapelde plaggen. De bovenkant van de kleikist was afgedekt met een laag elzen takken. Volgens Vierlingh moest de kleikist in één kentering van het getij tot boven hoogwaterniveau worden opgetrokken.

Geen zeewering meer

Na de afdamming is de kerndijk of vorskade van blauwgrijze schorrenplaggen en klei opgeworpen, waarna de dijk met plaggen tot de bestekhoogte werd opgebouwd. Door het inzakken van het rijswerk moest de dijk nog een of twee keer opgehoogd worden totdat in 1616 de Nieuw Noord-Bevelandpolder werd aangelegd en de Emelissedijk een binnendijk werd.

Literatuur

R.F. Engelse, Archeologisch onderzoek aan de Emelissedijk(/Zandhoekweg) te Wissenkerke (gemeente Noord-Beveland); opgraving en archeologische begeleiding, Capelle aan den IJssel 2016 (ArcheoMedia Rapport A10-001-R).