De messen gescherpt!

door Nina Jaspers

De Walcherse Archeologische Dienst heeft verschillende bijzondere messen uit de Vlissingse binnenstad  gedocumenteerd. Een fraai exemplaar uit de eerste helft van de zestiende eeuw komt van de Groote Markt. Het erotisch getinte houten mesheft stelt een doedelzakspeler voor, die in een stoel zit.

Doedelzak als vrouwenlichaam

De doedelzak zelf heeft de vorm van een vrouwenlichaam, waarvan de benen om de heupen van de speler zijn geklemd. Zelfs de stoel is in detail uitgesneden. Mesheften met een doedelzakspeler worden vaker gevonden, maar ze zijn steeds een stuk jonger dan dit exemplaar, en altijd in koper gemaakt. Een zo mooi uitgevoerd mes in hout als dit Vlissingse voorwerp is nagenoeg niet uit archeologische onderzoeken bekend.

Mesheft met doedelzakpeler (Vlissingen, Groote Markt).

Mesheft met doedelzakpeler (Vlissingen, Groote Markt).

Een leeuw van ebbenhout

Uit een tonput aan de Spuistraat kwam een bijzonder mes uit de periode 1575-1650. Het ijzeren lemmet steekt in een ebbenhouten heft, dat is versierd met een leeuw. Ebbenhout is een tropische hardhoutsoort met een karakteristieke donkere kleur en goede bewerkingseigenschappen. In de zeventiende eeuw werd deze houtsoort door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in grote hoeveelheden vanuit de tropen verscheept, met Amsterdam als stapelplaats. Men hield de prijs kunstmatig hoog door het hout in pakhuizen op te slaan en maar mondjesmaat te verkopen. Het gevolg van die grootschalige houthandel en de daarmee gepaard gaande rigoureuze houtkap, was dat een eiland als Mauritius in de Indische Oceaan volledig werd ontbost.

Leeuwenmes, Vlissingen, Spuistraat (foto Restaura).

Leeuwenmes, Vlissingen, Spuistraat (foto Restaura).

Symbolische lading

De staande leeuw op het heft is geportretteerd als ‘wapenschilddrager’. Het heft valt op door zijn gedetailleerde uitwerking van manen en florale motieven. Het is een voorwerp met een sterk symbolische lading dat een zekere ‘mannelijkheid’ uitstraalt. Deze messen waren vooral in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) populair. Het is verleidelijk om aan te nemen dat zij fungeerden als propagandamiddel in de opstandige gewesten. Met de leeuw als symbool van de macht en onverschrokkenheid van de jonge Republiek.

Met dank aan J.J. Lenting en P. de Boer.

Literatuur

Bernard Meijlink, Bram Silkens en Nina Jaspers, Verhalen uit de fles. 700 jaar Vlissingen; de ontwikkeling van een havenstad door archeologische vondsten verteld, Amsterdam/Vlissingen 2015.