De archeologische resultaten van ‘Nobelgate’

Weinig recente opgravingen in Nederland hebben politiek zoveel stof doen opwaaien als het onderzoek in 2003 en 2004 aan de Korte Nobelstraat en de Steiltjesstraat in Zierikzee. Omdat de kosten voor dit project door de gemeente als opdrachtgever niet goed beheerst waren, kregen opgraving en proces in de provinciale pers al gauw de naam ‘Nobelgate’ en daarmee ook landelijke uitstraling. Een raadsvergadering over ‘Nobelgate’ werd live (!) uitgezonden door Omroep Zeeland en leidde tot de val van vier wethouders en de schorsing van drie ambtenaren.

Belangrijke nieuwe gegevens

Het verkeerd gelopen proces was belangrijker geworden dan de opgravingsresultaten, die daardoor bij oplevering en later slechts op gemeentelijk niveau bekend werden. Onterecht, want hoewel de opgraving maar ten dele mocht worden uitgewerkt, bracht deze belangrijke nieuwe gegevens aan het licht over de ontwikkeling van dat gebied in Zierikzee, in de late middeleeuwen de tweede stad van Zeeland. Romeinse scherven uit de diepste lagen waren al een leuke bijvangst, maar de verrassing was wel dat de vroegste stadsbewoning hier (1250-1325) bestond uit een adellijke residentie. Het huis was op een hoogte (hil of werf) gebouwd, op een vierkant perceel begrensd door een zes meter brede gracht. Het huis was voorzien van glas-in-loodramen, waarvan er een, met een deel van de ruitjes er nog in, in de gracht is teruggevonden. Zulke luxe ramen bevestigen de grootsheid van het gebouw en de eigenaar. Vermoedelijk heeft het beleg van Zierikzee door de Vlamingen in 1304 het einde betekend voor de adellijke bewoning.

Zaalhuizen in hout en vakwerk

Na een kortstondige periode met een houten huis op de gedempte gracht is vanaf 1350 het gebied langs de Korte Nobelstraat gemoerneerd (veenafgraving). Direct daarna is het ingericht met stedelijke bebouwing, maar nog agrarisch van karakter. De perceelsindeling aan de straat bleef tot na 1600 intact. Aanvankelijk waren de zaalhuizen gebouwd in hout en vakwerk met het voorhuis op een bakstenen fundering; de stookvloeren van de haarden waren van baksteen. In het voorhuis werd gewoond en gewerkt. Achter de huizen lag een achterplaats met water- en beerput en een stal. In een schapenstal zijn zelfs voederbakken gevonden.

Compleet frame van een glas-in-loodraam van de adellijke woning op de werf, Korte Nobelstraat in Zierikzee, afmeting 82 x 28 cm, datering 1250-1325 (foto Ivo Wennekes).

Verstening

Een van de huizen versteende al kort na 1400 en kreeg bakstenen zijmuren. Alle bouwfasen van dit huis geven een gedetailleerd beeld van het versteningsproces van een stadshuis, uiterst waardevol voor de kennis van laatmiddeleeuwse huizenbouw. Het andere huis bleef op dezelfde houtbouwleest geschoeid tot het einde van de zestiende eeuw. Bebouwing langs een verbindingsstraatje tussen Nobelstraat en Steiltjesstraat – een steegje in de huidige bebouwing – en aan de Steiltjesstraat dateert van circa 1425. Uit een oudere beerput aan die straat komen schaartjes van langoustines, een delicatesse, die wijst op een bijzondere status van de bewoner.

Lood-tinnen insigne (speld) met klauwende leeuw (foto ArcheoMedia). Vaak gedragen door aanhangers van edelen of personen die het hogere in het leven nastreefden. Hoogte 3,8 cm; datering 1300-1375.

Een keur aan vondsten

Tot 1600 is de bewoning van het opgegraven gebied duidelijk. De latere perioden van bewoning tot aan de twintigste eeuw zijn slechts fragmentarisch bekend, omdat veel van de hoger gelegen sporen zijn vernield door de jongere bebouwing en sloop voorafgaand aan de opgraving. De opgraving heeft een keur aan vondsten opgeleverd van allerlei materiaal: aardewerk, been, glas, hout, leer, metaal en natuursteen. Alleen al dit vondstmateriaal zou een complete tentoonstelling rechtvaardigen; een selectie van die vondsten is nu te bezichtigen in het Stadhuismuseum in Zierikzee.

Literatuur

Robert M. van Dierendonck, Materiële cultuur: resultaten van archeologisch en bouwhistorisch onderzoek, in: Paul Brusse en Peter Henderikx (red.), Geschiedenis van Zeeland, deel I, Prehistorie – 1550, Utrecht/Zwolle 2012, 174-182. 
M.W.A. de Koning, Archeologisch onderzoek Korte Nobelstraat 21-23/Steiltjesstraat 12-22 te Zierikzee; standaardrapportage opgraving (2 delen), Capelle aan den IJssel 2007.
A. Wagner en M.W.A. de Koning, Een archeologische opgraving aan de Korte Nobelstraat te Zierikzee, in: Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 32 (2007), 5-18.