De Zeeuwse erfgoedlijnen

Negen iconische verhaallijnen door het verleden van Zeeland, dat zijn de Zeeuwse erfgoedlijnen. Ze weerspiegelen de veelzijdigheid van de provincie: zijn gevarieerde landschap en rijke historie. De ligging aan zee en in de Scheldedelta heeft de loop van de geschiedenis van Zeeland voor een belangrijk deel bepaald. We danken er het polderlandschap aan met zijn lange kustlijn, en een verleden waarin de provincie verdronken, herrezen en betwist gebied was, handels- en agrarisch gewest tegelijkertijd, gelovend in vooruitgang en vernieuwing, in ondernemen en ontdekken, maar ook in behouden en beschermen.

Dit zijn de negen Zeeuwse erfgoedlijnen in kort bestek.

1. Schorren, slikken en polders | Land van overkanten
De zeearmen maakten Zeeland tot een land van eilanden met elk een eigen karakter. Overigens was het gebied van het huidige Zeeland aanvankelijk helemaal geen land van overkanten. In de prehistorie was het lange tijd één groot getijdegebied van stroomgeulen, zandplaten, slikken en schorren. Met de aanleg van grote, defensieve ringdijken ontstonden de oudste Zeeuwse polders, waaronder Walcheren en Schouwen. Latere bedijkingen waren echte veroveringen op het water. Soms moesten die na een verwoestende stormvloed weer herdijkt worden.

Inlaag op Noord-Beveland (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

Inlaag op Noord-Beveland (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

2. Strijd tegen het water | Verdronken en herrezen
In de loop der eeuwen zijn delen van Zeeland vele malen overspoeld en weer herwonnen op het water. De watersnoodramp van 1953 leeft nog altijd in de Zeeuwse harten. Het was een van de vele vloeden die Zeeland hebben getroffen. Sommige veranderden de kaart van Zeeland definitief, zoals de Sint-Felixvloed van 5 november 1530. Het Verdronken Land van Zuid-Beveland getuigt ervan. Maar niet alleen de natuur, ook de mens zelf riep door moernering en militaire inundaties het onheil van overstroming over zich af.

Plompe Toren van het verdronken Koudekerke op Schouwen (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

Plompe Toren van het verdronken Koudekerke op Schouwen (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

3. Poort naar de wereld | Ondernemen en ontdekken
Als knooppunt in de overzeese handel en als toevluchtsoord voor migranten keek Zeeland ver over zijn grenzen. De Nehalennia-altaren verwijzen naar de plaats die Zeeland al in de Romeinse tijd in Europese handelsnetwerken innam. Veel later sloegen Zeeuwse kooplieden hun commerciële vleugels over de hele aardbol uit, daarbij met de slavenhandel tevens een beladen reputatie vestigend. Behalve een keur aan goederen kwamen ook vluchtelingen en migranten van uiteenlopend pluimage naar Zeeland. De veelzijdige internationale contacten kleurden het wetenschappelijke en culturele leven.

Gereconstrueerde Nehalenniatempel in Colijnsplaat (Erfgoed Zeeland).

Gereconstrueerde Nehalenniatempel in Colijnsplaat (Erfgoed Zeeland).

4. Sterk Zeeland | Strijdtoneel in de delta
Zeeland is een van de zwaarst verdedigde gebieden in Nederland. De Scheldedelta is in strategisch opzicht belangrijk en Zeeland is bovendien een grensgebied. Al vroeg zijn hier militaire verdedigingswerken opgericht. Het Romeinse castellum in Aardenburg, de vijf ringwalburgen, de mottes en stenen kastelen, de vestingsteden, forten, Staats-Spaanse linies, de Dodendraad en bunkers van de Atlantikwall zijn hier de, al dan niet nog zichtbare, getuigen van.

Bunker van de Atlantikwall bij Koudekerke (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

Bunker van de Atlantikwall bij Koudekerke (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

5. Heren en kerken | Macht en geloof
Monumentale dorpen en steden ontlenen dat historische beeld veelal aan de gebouwen die geestelijkheid, adel en regenten hebben opgericht. In de middeleeuwen richtten plaatselijke grondbezitters kerken op, waaromheen dorpen ontstonden. Sommige nederzettingen groeiden uit tot handels- en havenplaatsen met verdedigingswerken, stadsrecht en imposante gebouwen voor bestuur en rechtspraak. Ook werden scholen opgericht en gasthuizen waar armen en ouden van dagen werden verzorgd.

Basiliek in Hulst (beeldbank.zeeland.nl, foto Dennis Wisse).

Basiliek in Hulst (beeldbank.zeeland.nl, foto Dennis Wisse).

6. Zwarte schuren en stoere paarden | Leven en werken op het platteland
Op de vruchtbare Zeeuwse klei stond het dagelijks leven in het teken van het agrarisch bedrijf: van de schapen op de schorren tot de Zeeuwse tarwe en meekrap. Ambachtelijke bedrijven hadden in de dorpen hun werkplaatsen en – in het geval van hoefsmeden – de karakteristieke travalje voor de deur. Elk dorp – en elke stad – had ook zijn eigen molen. De zwarte gepotdekselde schuur werd karakteristiek voor het Zeeuwse platteland, evenals de streekdrachten en de Zeeuwse trekpaarden.

Boerderij Land- en Zeezicht in Kamperland (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

Boerderij Land- en Zeezicht in Kamperland (beeldbank.zeeland.nl, foto Ben Biondina).

7. Zilt en zoet | Smaken van Zeeuwse bodem
De lange kustlijn en de grote oppervlakte landbouwgrond maken van Zeeland bij uitstek een productiegebied van eten en drinken. Van oudsher plukte men zeekraal en lamsoor op de schorren en was de visserij een belangrijke sector. Met de teelt van oesters en mosselen zette met name Yerseke zich in de negentiende eeuw op de kaart. Producten van het land kwamen eveneens in de Zeeuwse keuken terecht en ook ingrediënten die van overzee Zeeland binnenkwamen, verwierven daar een plek. Aan migranten danken we streekgerechten als de bolus en de Groese paptaart.

Mosselvangst (beeldbank.zeeland.nl, foto Felice Buonadonna).

Mosselvangst (beeldbank.zeeland.nl, foto Felice Buonadonna).

8. Het Zeeuwse licht | De kust ontdekt
De Zeeuwse kust is een bron van vermaak, gezondheid en inspiratie en oefent al eeuwen een grote aantrekkingskracht uit. De stedelijke burgerij ontdekte de duinen en het strand als plaats van plezier en de meest welgestelden lieten op het platteland fraaie buitenplaatsen aanleggen. Aan het eind van de negentiende eeuw streek zelfs Europese adel in Domburg neer. Toeristen en kunstenaars toonden daarna een niet aflatende belangstelling voor de Zeeuwse kust en het land daarachter.

Het Badpaviljoen in Domburg (beeldbank.zeeland.nl, foto Eddy Westveer).

Het Badpaviljoen in Domburg (beeldbank.zeeland.nl, foto Eddy Westveer).

9. Nieuw Zeeland | Moderne bedrijvigheid in een veranderend landschap
Op zoek naar nieuwe bronnen om welvaart en welzijn te verzekeren, investeerde de overheid al in de negentiende eeuw fors in de aanleg van kanalen en spoorlijnen. Vooruitgang werd het toverwoord. Industrie veranderde daarenboven het Zeeuwse panorama, langs het Kanaal Gent-Terneuzen en in het Sloegebied zelfs ingrijpend. Voor het herstel van de schade die de Tweede Wereldoorlog en de watersnoodramp van 1953 hadden veroorzaakt, ging bijna in heel Zeeland het landschap op de schop.

Sluizen bij Terneuzen (beeldbank.zeeland.nl, foto Photographics).

Sluizen bij Terneuzen (beeldbank.zeeland.nl, foto Photographics).

De erfgoedlijnen werden in opdracht van de Provincie Zeeland ontwikkeld door Erfgoed Zeeland in samenwerking met de partners van het samenwerkingsverband Zeeuwse Ankers. Op in totaal negen bijeenkomsten zijn ruim vierhonderd toeristische ondernemers, vertegenwoordigers van erfgoedinstellingen en beleidsmakers geraadpleegd. De Zeeuwse erfgoedlijnen profileren Zeeland rond aansprekende thema’s die passen bij het karakter en verleden van de provincie. Ze moeten helpen om het Zeeuwse verleden dichterbij de inwoners en gasten van Zeeland te brengen en hen een unieke en waardevolle beleving te bezorgen.

Boekje Zeeuwse erfgoedlijnen in pdf
Z-card Zeeuwse erfgoedlijnen

Dit project is mogelijk gemaakt door een subsidie van de Provincie Zeeland.

Foto boven: Ton Stanowicki (beeldbank.zeeland.nl)