Het ‘kasteel’ van Nieuwerkerk

door Hans Jongepier

Een particulier trof in 2014 een zeer grote hoeveelheid baksteenresten aan in drainagesleuven op zijn akker langs de Stolpweg bij Nieuwerkerk. Na zijn melding hiervan verrichtte Erfgoed Zeeland archeologische waarnemingen en boringen. Daaruit bleek dat de zone met baksteenresten aan de oppervlakte de afmetingen had van ongeveer 45 bij 35 meter. Gezien deze oppervlakte zou het moeten gaan om restanten van een groot gebouw, zoals een kasteel, al hoeft de verspreiding van stukken baksteen niet exact de omvang van het gebouw te weerspiegelen. In elk geval zijn op sommige luchtfoto’s op de vondstlocatie de contouren van een forse rechthoekige structuur zichtbaar.

Funderingsresten

In twee kleine proefputten, die met de schop tot iets onder de bouwvoor werden gegraven, waren funderingsresten zichtbaar waarvan de bakstenen nog in verband lagen. De funderingen of resten van muren bevinden zich dus al direct onder de bouwvoor. Eén van deze baksteenstukken had de afmetingen van ? x 16 x 7,5 centimeter (lengte x breedte x diepte), wat op een datering wijst van eind dertiende of begin veertiende eeuw.

Toren, gracht

De aanwezigheid van een grotere concentratie baksteenresten aan de zuidoostzijde wijst erop dat het gebouw daar een uitbouw had, bijvoorbeeld een toren. De boringen toonden vermoedelijk ook de aanwezigheid van een gracht rondom het gebouw aan. Binnen het gebied van de baksteenresten zijn van de oppervlakte enkele fragmenten aardewerk en steengoed opgeraapt. Die vondsten dateren uit het begin van de veertiende eeuw, wat goed overeenkomt met de datering van de bakstenen.

Resten van het ‘kasteel’ van Nieuwerkerk (Erfgoed Zeeland).

Resten van het ‘kasteel’ van Nieuwerkerk (Erfgoed Zeeland).

Raadsel

Archiefonderzoek bij de gemeente Schouwen-Duiveland wees uit dat het perceel in 1619 ‘Capelle hofstede’ werd genoemd. Er stond toen al geen gebouw meer; oude kaarten tonen vanaf de zestiende eeuw geen bebouwing meer. Uit de naam Capelle zou men kunnen afleiden dat er een kapel heeft gestaan, maar het kan ook een familienaam zijn geweest. Over een gebouw op deze plek was tot nu toe niets bekend. Wel werd het stuk land in de volksmond ‘’t ôôge blokje’ genoemd. Op kaarten uit de zeventiende eeuw staan twee ‘vliedbergen’ in de directe omgeving getekend. Vaak had een middeleeuws bakstenen kasteel een voorloper in de vorm van zo’n kasteelberg, waarop een houten of bakstenen verdedigingstoren stond. Zou dat hier ook kunnen? Het is vooralsnog een raadsel hoe dit laatmiddeleeuwse gebouw er heeft uitgezien en wie de bewoner was.

Bronnen

J. Jongepier, Een Nieuwerkerks kasteeltje?, in: Zeeuws Erfgoed 2014, nr. 4, 22-23.
Met dank aan de heer W. Kesteloo, Gemeentearchief Schouwen-Duiveland.