Caissons van Ouwerkerk

De watersnoodramp in februari 1953 had grote gaten in de dijken geslagen. Om deze te dichten, werden betonnen caissons gebruikt. Vier Phoenix-caissons sloten in november 1953 het dijkgat bij Ouwerkerk af. In deze caissons kwam in 2001 het Watersnoodmuseum.

In de caissons die het dijkgat bij Ouwerkerk afsloten, bevindt zich nu het Watersnoodmuseum.

Betonnen blokkendozen

Op 28 juli 1965 zijn de vier caissons van Ouwerkerk bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg ingeschreven als beschermd monument. Caissons zijn eigenlijk grote betonnen blokkendozen. Ze werden bedacht om als noodhaven te kunnen dienen bij de geallieerde invasie in Normandië in 1944. Men maakte er veel te veel.

‘Er wordt vaak beweerd dat ook de caissons van Ouwerkerk uit Normandië kwamen,’ zegt maritiem auteur Cor Heijkoop, die een boek over dit onderwerp schreef. ‘Nonsens! Ze zijn uit het Britse Portland overgevaren.’

Transport

Ten behoeve van het herstel na de Ramp werd een achttal Phoenix AX-caissons naar Schouwen-Duiveland gehaald. Deze hadden bij Portland dienst gedaan als golfbreker. Tijdens het transport ging als gevolg van stranding een Phoenix verloren. Uiteindelijk werd in het sluitgat van de Schelphoek, ten westen van Ouwerkerk, één AX gebruikt. Bij Ouwerkerk sloten vier van deze Phoenix-caissons het dijkgat.

Elders

Ook elders in Zeeland vinden we Phoenix-caissons. Bij het voormalig dijkgat van Rammekens uit 1944 zijn nog twee Phoenix-caissons zichtbaar. Op het strand ligt daar een aantal zogenoemde ‘beetles’ (‘kevers’), dat zijn drijvers van een pontonbrug. Andere Phoenix-caissons deden dienst bij de Braakman, Kruiningen en het Veerse Gat.

‘Minutenlang hield het gejuich aan…’

Het laatste dijkgat van de Ramp werd in de nacht van 6 op 7 november 1953 gedicht bij Ouwerkerk. Rijkswaterstaat had 11.500 man ingezet, dag en nacht werd gezwoegd.

Plaatsing van de caissons bij Ouwerkerk, 1953 (Beeldbank Rijkswaterstaat, afdeling Multimedia).

‘Het was een bijna onwerkelijk schouwspel.’ Zo rapporteerde een verslaggever over de laatste spannende uren bij het Gat van Ouwerkerk. ‘Inktzwart was het water, inktzwart de besterde, maanloze hemel. Langs die hemel de felle stralenbundels der zoeklichten. En over het water de gouden spiegeling der honderden natriumlampen. Een kleine lichtvlek in een zwarte oneindigheid: het gat bij Ouwerkerk. Aan weerszijden van dat gat, in het grijze water, de reeks van eerder geplaatste caissons, gekroond met batterijen natriumlampen. Ter zijde ervan, hoog oprijzend een enorm, log gevaarte: de laatste caisson. En daaromheen een vloot van schepen, grote en kleine, met als machtigst element, met witte stoompluimen, de zeeslepers, die de caissons verplaatsen moesten.’

Om drie minuten voor twaalf beginnen de sirenes van deze vloot te juichen, alle sirenes van ‘de talloze schepen, die óf aan de sluiting van het laatste dijkgat hadden medegewerkt, óf toeschouwers hadden aangevoerd. De dijk was dicht! Minutenlang hield het gejuich aan…’

In de vier Phoenix-caissons die in november 1953 het dijkgat bij Ouwerkerk dichtten, bevindt zich nu het Watersnoodmuseum. Het werd op 2 april 2001 geopend. Het museum is gevestigd aan de Weg van de Buitenlandse Pers 5 in Ouwerkerk.

Eén caisson is zestig meter lang en twintig meter breed. In de dikke betonnen wanden van de museumcaissons zijn grote openingen gezaagd. Hierdoor zijn onder andere een dragline, een bulldozer en een locomotief met zandkiepwagonnetjes binnengereden. Expositiemateriaal van formaat. Al deze machines zijn destijds gebruikt bij het dichten van de dijkgaten en de wederopbouw daarna.

Over de watersnoodramp van 1953 en het herstel daarna vindt u meer informatie in het Watersnoodmuseum te Ouwerkerk.

Literatuur

Cor Heijkoop, Phoenix-caissons: drijvende kolossen voor vrede en veiligheid; het gebruik van Phoenix-caissons bij het dijkherstel in Zeeland, 1945-1953, Ouwerkerk 2002.

Jan J.B. Kuipers, Beschermend Zeeland. Ons erfgoed. Zeeland van toen & nu, 13, Zwolle 2005.