Begraafplaats Noorddijk

Tussen 1884 en 1954 werden er op de begraafplaats aan de Noorddijk in Vrouwenpolder 430 mensen begraven, vooral inwoners uit het dorp, maar ook drenkelingen, militairen en slachtoffers van de inundatie.

Ontstaan

In de jaren tachtig van de negentiende eeuw moest men in Vrouwenpolder op zoek naar een locatie voor een nieuwe begraafplaats. Het kerkhof bij de Pelgrimskerk lag namelijk helemaal vol. In 1883 kocht de toenmalige gemeente Vrouwenpolder een stuk grond langs de Noorddijk voor 300 gulden van molenaar Jan de Visser. Het terrein van 175 bij 50 meter was ‘droog en zeer geschikt, omringd door beplanting’. Het perceel werd ingericht als begraafplaats, het lijkenhuis werd ernaartoe verplaatst en de ingang werd voorzien van een ijzeren hek. In 1884 werd de gloednieuwe begraafplaats in gebruik genomen.

De begraafplaats na de renovatie van 2019 (foto Ko Joosse).

Verval

Met de komst in 1954 van de huidige begraafplaats aan de Zoekweg verloor de begraafplaats aan de Noorddijk haar functie. Ook het onderhoud van de begraafplaats had geen prioriteit meer. In 1954 schreef de toenmalige burgemeester van Vrouwenpolder ’dat het onderhoud van de begraafplaats inderdaad nogal wat moeilijkheden oplevert. De plaats is eigenlijk voor een kerkhof minder geschikt, terwijl de stormramp van 1 Februari 1953 er ook veel kwaad aan heeft gedaan. Daarbij heeft de zomer van 1954 met zijn vele regen nogal extra-arbeid meegebracht, waardoor er minder aandacht aan werd besteed dan naar onze mening wenselijk zou zijn geweest.’ In de decennia daarna raakte de begraafplaats door achterstallig onderhoud steeds verder in verval.

Restauratie

In 2019 is de begraafplaats grondig opgeknapt. De grafmonumenten zijn gerestaureerd en het groen is onder handen genomen. In 2020 zijn er een bankje en informatiebord geplaatst. De restauratie vond plaats dankzij de gemeente Veere, de Frits Lensvelt Stichting en Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ), met medewerking van vrijwilligers van SLZ en nabestaanden van begravenen. SLZ is sinds de restauratie verantwoordelijk voor het beheer van de begraafplaats, waar nu ook ecologisch maaibeheer wordt toegepast.

De begraafplaats na de renovatie van 2019 (foto Ko Joosse).

Begravenen

Tussen februari 1884 en oktober 1954 zijn er op de begraafplaats aan de Noorddijk in totaal 430 mensen begraven: 286 volwassenen en 144 kinderen. Slechts van 11 personen zijn de zerken (liggend) of stenen (staand) behouden gebleven. Maar aangezien Vrouwenpolder tot circa 1950 niet echt welvarend was, zullen veel families geen geld hebben gehad voor een grafsteen of zerk. In zulke gevallen werd het graf gemarkeerd met een houten paaltje voorzien van een nummer. Verder was het gebruikelijk dat graven na verloop van tijd werden geruimd, al is het niet bekend of dat op begraafplaats Noorddijk ook is gebeurd.

Het merendeel van de begravenen waren inwoners van Vrouwenpolder. Veel voorkomende namen zijn bijvoorbeeld: Duvekot, Geerse, Louwerse, Sturm, Van de Broeke, Vermeulen en De Vos. Wat opvalt, is het relatief hoge aandeel van 144 begraven kinderen, een weerspiegeling van de kindersterfte die destijds vele malen hoger lag dan vandaag de dag. Niet minder dan 23 kinderen van de 144 werden levenloos geboren. Bij sommige gezinnen lag de kindersterfte bovengemiddeld hoog. Een triest voorbeeld is het echtpaar Abraham Maas en Maatje Duvekot: zij verloren in 1888 in drie maanden tijd vier kinderen!

Fragment overlijdensregister van voormalige gemeente Vrouwenpolder (foto Ida Doorenweerd).

Naast inwoners van Vrouwenpolder werden er in uitzonderlijke situaties ook mensen van elders begraven. Zo zijn er in de periode juni 1916 tot augustus 1918 (WO I) de aangespoelde lichamen van vier onbekende mannen ter aarde besteld. Van 21 oktober 1944 tot februari 1946, toen veel dorpen op Walcheren onder water stonden, werden er mensen uit de omliggende dorpen aan de Noorddijk begraven. In november 1944 werden er twee Engelse militairen begraven (en later overgebracht naar de oorlogsbegraafplaats in Bergen op Zoom) evenals de Duitser Dieter Benn, op 3 mei 1945 gevolgd door een Duitse marinier.

Volledige lijst van kinderen die op de begraafplaats aan de Noorddijk zijn begraven.
Volledige lijst van volwassenen die op de begraafplaats aan de Noorddijk zijn begraven.

Frits Lensvelt

Alle personen die op begraafplaats Noorddijk zijn begraven hebben een verhaal, al zullen de meeste van deze verhalen de tand des tijds niet hebben doorstaan. Een verhaal dat wel bewaard is gebleven is dat van Frits Lensvelt sr. (1886-1945), een veelzijdige kunstenaar wiens grafsteen nog steeds is te bewonderen op de begraafplaats.

Het graf van Frits Lensvelt vóór de restauratie van 2019 (foto Ko Joosse).

Frits Lensvelt werd vooral bekend als vernieuwend decorontwerper en als ontwerper van lampen. Opgeleid als graficus maakte hij daarnaast zijn hele leven boekontwerpen, boekomslagen en illustraties. Vooral de vormgeving van het boek Middelburgs Overgang (1926) werd alom bewonderd.

In Zeeland verwierf Lensvelt bekendheid toen hij in 1924 op de Middelburgse Markt een spectaculair openluchtspel regisseerde ter nagedachtenis aan de overgang van Middelburg naar de prinsgezinden 350 jaar eerder. In aanwezigheid van koningin Wilhelmina werden de gebeurtenissen nagespeeld met honderden deelnemers, muzikaal begeleid door vijf koren. Ook als lid van het bestuur van het Kunstmuseum, een voorloper van het huidige Zeeuws Museum, en als verzorger van cursussen Kunstgeschiedenis in Middelburg, Vlissingen en Goes drukte Lensvelt zijn stempel op het Zeeuwse culturele leven.

Het Dijkhuis, Frits Lensvelt (fotorechten Ard Hesselink).

In 1942 werd Lensvelts Dijkhuis aan de Polredijk in Vrouwenpolder door de Duitse Wehrmacht onteigend om er een verdedigingsstelling te vestigen. Tijdens het bombardement van de geallieerden in 1944, waarbij Walcheren onder water werd gezet, werd de stelling verwoest. Lensvelt overleefde het verlies van de dierbare plek niet lang en stierf in juli 1945.

Auteurs: Ida Doorenweerd / Ard Hesselink

Bronnen

Zeeuws Archief, archief van de gemeente Vrouwenpolder, toegang 2210: Stukken van algemene aard en stukken betreffende bijzondere onderwerpen. Nrs. 328 tot en met 332. De oorspronkelijke boeken met lijsten van overledenen gaan tot april 1930. Vanaf hier is de nummering overgenomen van een getypte lijst en een schriftje van de begraafplaats.
De Wete, tijdschrift van de Heemkundige Kring Walcheren:
– Januari 1979: Walcheren in woord en beeld.
– April 1984: G. de Ru: Het graf van de Deense stuurman Ch. A. H. Nissen 1850-1883.
– Januari 1987: G. de Ru; De vroegere begraafplaats te Vrouwenpolder.
– April 1987: Reactie van J. C. van Winkelen (met aanvullende informatie over geallieerde Militairen). De vroegere begraafplaats van Vrouwenpolder.
– Juli 1987: A. Prinsen; Begraafplaatsen te Vrouwenpolder.